Luleshtrydhja dallohet për pjekje të hershme, shije të mirë, vlera të larta ushqyese, mjekësore dhe ekonomike. Si është rritur çdo vit kërkesa e prodhimit shqiptar?
Nga Deada Hyka
Me ngjyrën e tyre të gjallë dhe shijen e ëmbël, nuk është çudi që luleshtrydhet hyjnë në kategorinë më të njohur të frutave të verës.
Por më shumë se një përbërës modest për një mori recetash, luleshtrydhet ofrojnë mundësinë e biznesit dhe punësimit për shumë familje, kryesisht në zonën e Fierit.
Fundi i marsit dhe fillimi i prillit është periudha kur tregjet e fruta-perimeve mbushen me luleshtrydhe, por puna për to nis më herët. Në fund të gushtit, shumica e prodhuesve të luleshtrydheve fillojnë të përgatisin tokën për mbjelljen e re të tyre.
Edhe pse bimët e luleshtrydheve janë shumëvjeçare, shumica e fermerëve të luleshtrydheve i trajtojnë ato si njëvjeçare.
Pasi të jenë korrur të gjitha luleshtrydhet, toka plehërohet dhe lërohet. Pas plehërimit dhe lërimit, toka grumbullohet në rreshta pllajash dhe mbulohet me plastikë të zezë.
Zakonisht, kur shtrohet plastika, ujitja me shirit pikues vendoset njëkohësisht në tokë. Këto detyra kryhen me një makineri traktor të specializuar.
Shiriti i pikave do të përdoret për të ujitur dhe për të fekonduar bimët e luleshtrydheve, ndërsa ato rriten dhe prodhojnë. Këto janë detaje të punës që fermerët kanë çdo vit, para se ta mbledhin e ta shpërndajnë për shitje apo eksport. I gjithë ky rrugëtim nuk vjen pa sfida.
Në 5 vitet e fundit ka pasur një rritje të ndjeshme të kërkesës për luleshtrydhe dhe prodhimi i tyre është rritur gjithashtu.
Arsyeja kryesore është kryesisht sepse luleshtrydhet nuk kërkojnë sipërfaqe të mëdha për rritje dhe zhvillim dhe japin fryte shumë shpejt. Pikërisht për këtë arsye kërkohet shumë në treg. Jep rendiment të lartë, por kërkon edhe fuqi punëtore, për të cilën po bëhet e vështirë gjetja, si në çdo industri tjetër.
Sipas Artur Vrushtit, teknologjitë moderne dhe varietetet e shumimit lejojnë që luleshtrydhja të rritet edhe në serrë. “Këto karakteristika të luleshtrydheve na lejojnë ta kthejmë kultivimin e saj në biznes fitimprurës.
Përfitimi i produkteve në dimër mund të jetë deri në 300%. Ne eksportojmë për Europën, jo vetëm për tregti në sezonin e vet, por edhe për industri, si dhe për luleshtrydhe të ngrira, që i përdorin biznese si pastiçeri, apo edhe ato që përpunohen më vonë për reçel. Një përfitim i tillë, kaq i madh, është i vështirë të arrihet kur rriten kultura të tjera” – thotë z. Vrushti për “Monitor”.
“Në tre muaj kemi një pikë prodhimi. Këtë vit kemi arritur të mbledhim më shumë se vitet e mëparshme, aq sa kemi arritur të eksportojmë 30-40 tonë luleshtrydhe në ditë”, thotë z. Vrushti, entuziast për prodhimin në Kafaraj.
Në lidhje me kushtet klimatike, të cilat vite më parë kanë qenë faktor problematikash për këtë kulturë, këtë vit, z. Vrushti pohon se moti ka qenë i favorshëm dhe kanë pasur shumë prodhim.
Edhe Altin Lanaj, fermer në zonën e Fierit pohon të njëjtën gjë. Sipas tij, ky vit u duk i mbarë dhe ka shumë prodhim. Ka kërkesa për tregun e brendshëm, por nuk mungon as ajo për eksport.
Z.Lanaj thotë se, ata po e shesin produktin në këtë kohë me 1000 lekë arkën, ndërsa në muajt në vijim, çmimi pritet të përgjysmohet.
“Po të shikojmë këtë sezon, kemi pasur eksporte si jashtë, por edhe në tregun brenda, me çmime të kënaqshme. Besoj se ky vit do të jetë i mbarë. Kryesisht kemi eksportuar në Itali, Poloni, Rumani”, tha ai.
Fermerët kanë pohuar gjithashtu se lufta në Ukrainë ka bërë që Rusia të mos renditet më në listën e vendeve ku luleshtrydhja e zonës së Kafaraj eksportohej masivisht.
Fieri dominon gjeografikisht
Luleshtrydhet “Made in Albania”, falë cilësisë natyrore, po kërkohen gjithnjë e më shumë, jo vetëm nga konsumatorët vendas, por edhe në tregjet e rajonit dhe BE-së.
Krahasuar me një vit më parë, numri i sipërfaqes së mbjellë me luleshtrydhe është rritur, pohojnë fermerët dhe pjesa më e madhe e prodhimit shkon për eksport.
Fermerët në Frakull, ku kultivohet ekskluzivisht luleshtrydhja, shprehen se viti 2022 ishte i mirë për prodhimin dhe eksportin e luleshtrydhes.
Sipas shifrave më të fundit të Ministrisë së Bujqësisë, ku viti i fundit i raportimit është viti 2021, prodhimi i luleshtrydhes arriti shifrën rekord të 5.7 tonë. Fermerët pohojnë se viti i shkuar theu rekordet. Sa i përket gjeografisë së prodhimit, vijon të dominojë Fieri.
Vështirësitë
Sipas fermerëve, prodhimi pritet të arrijë mbi 6000 tonë këtë vit, pasi edhe sipërfaqja e mbjellë është në rritje. Ata pohojnë se janë të kënaqur me prodhimin, por bëjnë thirrje për formalizimin e tregut vendas.
“Këtu mund të jenë 20 veta që mbjellin por e shesin pa pazar përpara”, tha një fermer. Qindra fermerë në këtë zonë merren me prodhimin e luleshtrydhes, ndërsa mijëra tonë eksportohen.
Një vështirësi e sektorit lidhet me kripësinë e tokës. Sipas fermerëve, është një faktor që duhet të matet vazhdimisht në tokë. Luleshtrydhet janë të ndjeshme ndaj përqendrimit të shtuar të kripës në tokë dhe për këtë arsye, rendimenti ulet.
“Për mua, ato mund të jenë një nga frutat më fitimprurëse për t’u rritur, por gjithashtu mund të jenë një nga investimet më të mëdha. Ju duhet të shpenzoni shumë para veçanërisht për bimët; pleh, gjëra që shkojnë së bashku me prodhimin e luleshtrydheve. Janë fitimprurëse dhe të sjellin përfitime vërtet të mira dhe marzhe të mira fitimi.
Por ju duhet të shpenzoni kaq shumë para dhe të dini se si t’i menaxhoni, sepse po shpenzoni shumë në atë investim fillestar”, thotë për “Monitor”, Artur Vrushti.
Kostot për plehërimin e luleshtrydheve, si kulturat e tjera, janë jashtëzakonisht të larta. Z. Vrushti tha se çdo formë e azotit është rritur me të paktën 100%, nëse jo 200% në kosto. Menaxhimi i dëmtuesve dhe sëmundjeve të insekteve janë kritike veçanërisht me sëmundjen e Dripsit, Botrytis dhe Neopestalotiopsis Fruit Rot.
“Nëse keni shpenzuar 6,000 euro mesatarisht për këto bimë deri më tani, ose më shumë, vërtet dëshironi t’i mbroni ato në janar dhe shkurt nga ngricat e mundshme”, – tha Vrushti.
Puna është një tjetër kosto thelbësore. Punëtorët janë ende të nevojshëm në fermë, edhe nëse prodhuesit dëshirojnë të zbatojnë një komponent U-pick në funksionimin e tyre bujqësor, sipas z. Vrushti.
Dhe gjetja e punonjësve është një sfidë edhe më e madhe se sa kostoja në vetvete. “Ne kemi filluar të dëgjojmë për mungesa të fuqisë punëtore në fermat në të gjithë vendin, që është një mungesë e konsiderueshme për shumicën e bizneseve të mëdha.
Mungesa e fuqisë punëtore, parashikon Vrushti, do të mbetet një problem afatgjatë për fermerët – kështu që çdo risi në kultivimin dhe prodhimin e luleshtrydheve mund të shkojë shumë drejt lehtësimit të këtij faktori. Por për teknologji të reja duhen investime që janë me rrezik”, pohon ai.
Vlerat ushqyese
Luleshtrydhja përmban 8 – 15% sheqer, acide organike, vitamina (C, E, B1, B6, K, PP), kripëra minerale të Kalciumit, Potasit, Magnezit, Hekurit, etj.
Sheqernat, kripërat minerale dhe vitaminat e luleshtrydhes asimilohen lehtësisht nga organizmi i njeriut.
Vlera mjekësore – bazohet në vetitë e saj dietike e profilaktike. Luleshtrydhja ndikon në shërimin e reumatizmës, anemisë, anoreksisë, etj.
Vlera ekonomike – luleshtrydhja ka një përdorim të gjerë dhe konsumohet si frutë e freskët apo e përpunuar (lëng, reçel, marmelatë etj.).
Luleshtrydhet me deformime, bio apo të dëmshme?
Luleshtrydhet me pamje të çuditshme dhe të deformuara, por pamja e tyre nuk do të thotë se janë të pangrënshme.
Aq e vërtetë është kjo, sa mjaft konsumatorë i preferojnë, pasi mendojnë se deformimi ka ardhur, pasi te luleshtrydhet nuk janë hedhur kimikate dhe substanca të dëmshme që i japin bukuri luleshtrydhes në dëm të cilësisë.
Pjalmimi i dobët i luleve të luleshtrydheve. Arsyeja e parë është më e mundura nga të tëra dhe lidhet me mungesën e pjalmimit të plotë të bimës. Kjo mund të dallohet kundrejt llojeve të tjera të deformimit nga frutat që kanë madhësi të ndryshueshme të farës.
Farat e mëdha janë të pjalmuara ndërsa farërat e vogla nuk arrijnë ta kryejnë procesin.
Kjo ndodh më shpesh në pranverë, kur moti i ftohtë dhe mbulesat që aplikohen nga ngricat nuk lejojnë aktivitetin e plotë dhe funksional të bletëve për pjalmimin e luleve.
Dëmtimi nga ngricat. Krahas mungesës së pjalmimit ka edhe një arsye tjetër madhore për luleshtrydhet e dëmtuara, që është si pasojë e ngricave të forta, si ato të dimrit që lamë pas.
Nëse luleshtrydhet nuk kanë pasur mbrojtjen e duhur nga ngricat, kjo mund të shkaktojë drejtpërdrejt deformime.
Mangësi në vlerat e tokës ushqyese. Ashtu si të gjitha bimët, luleshtrydhet kanë nevojë për ushqyes. Boroni është një nga mineralet ushqyese në tokë, që u duhet patjetër luleshtrydheve për të prodhuar fruta të mira.
Mungesa e boronit shkaktohet nga kullimi i tepërt i tokave. Kur minerali i boronit nuk është në sasitë e duhura, shenjat më të dukshmet janë frutat e deformuara, gjethet asimetrike dhe rrënjë të dëmtuara.
