Për më shumë se një dekadë, pushteti në Shqipëri ka funksionuar si një komandë e përqendruar, me gjeneralin Edi Rama në krye dhe kolonelët e tij më të besuar, Erion Veliajn dhe Belinda Ballukun, në vijën e parë të zbatimit.
Nën uniformën e investimeve publike, qeveria ndërtoi një mekanizëm vertikal kontrolli, ku tenderat dhe kontratat publike nuk ishin më çështje gare, por ekzekutimi i urdhrave. Sot, ajo strukturë po shembet nën peshën e vet: njëri kolonel është në qeli, tjetra përballet me dosjen e saj më të rëndë, ndërsa gjenerali hesht.
Hetimi i SPAK për tenderin e tunelit të Llogarasë ka zbuluar një rrjet të gjerë komunikimesh dhe ndërhyrjesh politike që përfshijnë drejtues të lartë të institucioneve dhe vetë Ministren e Infrastrukturës, Belinda Balluku.
Në dokumentet e siguruara nga prokuroria, del qartë marrëdhënia vertikale e komandës, ku çdo zyrtar e njihte rolin e tij në proces.
“Nga ty varet e ardhmja ime” – mesazhi që përkufizon sistemin
Në dosjen voluminoze të SPAK-ut, një nga provat më domethënëse është komunikimi i datës 28 maj 2021, në orën 15:03, kur Belinda Balluku i shkruan Evis Berberit, në atë kohë drejtor i ARRSH-së:
“I dashur Visi, marrëdhënia jonë ka kaluar ups and downs shumë herë, por e rëndësishme është që unë ty të konsideroj një nga personat më të afërt. Detyra tashmë është e jotja, por të lutem ki kujdes sepse nga ti varet e ardhmja ime.”
Ky mesazh, i përfshirë në dosje si përgjim zyrtar nga SPAK, tregon qartë jo thjesht një raport profesional, por një marrëdhënie ndikimi dhe presioni, ku drejtori i një institucioni të varur trajtohet si garant i “ardhmërisë” së ministres që e emëron.
Në dokumentet e mëvonshme, SPAK evidenton se pas këtij komunikimi, procedurat e tenderit të Llogarasë kanë pësuar ndryshime të menjëhershme në fazën e vlerësimit të ofertave.
Hetuesit kanë evidentuar se disa nga kompanitë që konkurruan, ndër to “Intekar, ASL Joint Venture”, kanë marrë trajtim preferencial dhe se dokumentet e përputhshmërisë janë miratuar me nënshkrim të shpejtuar.
Në raportin e hetimit, theksohet se “procesi i vlerësimit është kryer në kundërshtim me nenin 26 të Ligjit për Prokurimet Publike, duke favorizuar subjektin fitues me ndërhyrje të drejtpërdrejta politike”.
Një skemë që përsëritet – nga Tirana në Llogara
Ajo që bie në sy në dosjen Balluku është se modeli i shkeljeve është identik me rastin e Bashkisë së Tiranës nën drejtimin e Erion Veliajt.
Në të dyja rastet, hetuesit përmendin ekzistencën e një “rrjeti të strukturuar administrativ” që manipulon tenderat përmes urdhrave politikë. Në rastin e Veliajt, mekanizmi u aplikua në kontratat e pastrimit dhe ndriçimit publik; në rastin e Ballukut, në kontratat e infrastrukturës kombëtare.
Të dy kolonelët e gjeneralit përdorën instrumentet e institucioneve që drejtonin për të ushtruar kontroll mbi garat publike, në emër të efikasitetit, por në funksion të klientelës së pushtetit.
Diferenca sot është vetëm juridike: Veliaj është tashmë në burg, ndërsa Balluku ndodhet nën hetim aktiv.
Por parimi që i lidh është i njëjtë, një sistem që i shërben vetes dhe që ka funksionuar me një urdhër të heshtur që zbret nga lart-poshtë.
Kur ligji prek majat
Ligji nuk njeh hierarki politike. Ai është kufiri i vetëm që ndan administrimin publik nga shpërdorimi i pushtetit.
Në rastin e tunelit të Llogarasë, disa dispozita ligjore janë thelbësore për të kuptuar peshën e akuzave.
Neni 258 i Kodit Penal sanksionon:
“Shkelja e barazisë në tendera apo ankande publike, kur kryhet me qëllim përfitimi për vete ose për persona të tjerë, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”
Neni 248 përcakton dënimin për shpërdorim detyre deri në shtatë vjet burg.
Ndërsa Kushtetuta e Shqipërisë, në Nenin 71, është e qartë: një funksionar publik humb mandatin nëse ndaj tij ngrihen akuza për vepra penale të natyrës korruptive.
Kjo do të thotë se, përveç përgjegjësisë penale, ekziston edhe një detyrim kushtetues për pezullim nga detyra deri në përfundim të procesit gjyqësor.
Nëse neni 258 e përshkruan veprimin, neni 71 përcakton pasojën. Dhe nëse SPAK vërteton shkeljen, rrëzimi i një tjetër koloneli bëhet vetëm çështje kohe.
Përgjegjësia që ngjitet drejt majës
Tenderi i Llogarasë është miratuar në mbledhjen e Këshillit të Ministrave të drejtuar nga Edi Rama.
Sipas ekspertëve të së drejtës administrative, çdo projekt i miratuar nga qeveria krijon një përgjegjësi politike kolektive. Kjo do të thotë se, edhe pse SPAK nuk ka ngritur ende akuza ndaj kryeministrit, ekziston detyrimi për transparencë të plotë mbi nivelin e dijenisë dhe rolin e kabinetit në këtë procedurë.
Në këtë kuptim, struktura e pushtetit që Rama ndërtoi përmes “kolonelëve” të tij po përballet me pasojat e një zinxhiri që funksiononte mbi urdhër, jo mbi ligj.
Në njërën anë, Veliaj dirigjon ende përmes njerëzve të tij narrativën publike nga qelia; në tjetrën, Balluku përpiqet të mbajë terrenin nën këmbë mes dosjeve që shtohen përditë.
Por ligji ka filluar të veprojë mbi parimin më të thjeshtë: askush nuk është mbi të.
Ligji është gjenerali i fundit
Në këtë betejë që po zgjatet në muaj, ku çdo dosje ekspozon një hallkë të re të zinxhirit, vetëm një “gjeneral” ka mbetur në fushë: ligji.
Ai nuk njeh frikë, nuk njeh besnikëri dhe nuk njeh privilegj.
Në hierarkinë e vjetër, ligji ishte gjithmonë poshtë urdhrit politik; tani ai është mbi të.
Lufta e kolonelëve ka hyrë në fazën e fundit. Njëri është rrëzuar, tjetra është në radhë, ndërsa gjenerali shikon nga larg shkatërrimin e komandës që vetë krijoi.
Por ndryshe nga lojërat e pushtetit, drejtësia nuk ka nevojë për uniformë.
Ajo ka vetëm një armë: provën.
Dhe provat tashmë janë në dosje.
