Më 1 korrik 2024, në moshën 88-vjeçare, u nda nga jeta Ismail Kadare, një nga më të mëdhenjtë e letërsisë shqipe dhe një gjeniu i fjalës së shkruar në Shqipëri.
Kadare është shquar si zëri më i njohur shqiptar, i cili përmes veprave të tij i dha mundësi brezave të mendonin për perëndimin dhe ëndërronin përtej mureve të errësirës së diktaturës.
Ai njohu botën me Shqipërinë, një vend me tradita dhe kulturë europiane, por i izoluar nga regjimi komunist dhe jashtë radarit të Europës.
Me një stil që lëvizte mes sarkazmës etnografike dhe një narrative që përzien groteskun me epikën, Kadare eksploroi mitet dhe historinë e vendit të tij, duke zbuluar mekanizmat e totalitarizmit, një të keqe universale që shtrihte hijet mbi gjysmën e shekullit të kaluar.
I lindur më 28 janar 1936 në lagjen Palorto të Gjirokastrës, Kadare filloi të lexojë që në moshën 11-vjeçare, kur u ndikua thellë nga tragjedia “Makbeth” e Shekspirit, aq sa nisi ta kopjonte me dorë. Më 1958 përfundoi studimet për Gjuhë e Letërsi në Universitetin e Tiranës, dhe më pas ndoqi studimet në Institutin “Maksim Gorki” në Moskë (1958–1960).
Në vitin 1963 botoi romanin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, i cili fitoi famë ndërkombëtare, u përkthye në 33 gjuhë dhe u rendit nga gazeta “Le Monde” mes 100 veprave më të rëndësishme të shekullit XX.
Pas tij erdhën veprat e tjera të njohura si “Kështjella” (1970), “Krushqit janë të ngrirë”, që trajtonte demonstratat e shqiptarëve të Kosovës në vitin 1981, dhe “Kronikë në gur” (1970). Romani “Nëpunësi i Pallatit të ëndrrave” (1981) u bë një ndër më të përfolurit në gjithë krijimtarinë e tij.
Para ardhjes së pluralizmit në Shqipëri, në dhjetor 1990, Kadare kërkoi azil politik në Francë, ku jetoi në Paris dhe u kthye në vend pas ndryshimeve demokratike.
Që nga viti 1996 është anëtar i përjetshëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës.
Kadare është nderuar me shumë çmime ndërkombëtare, duke u renditur krahas emrave si Gabriel Garcia Marquez, Günter Grass dhe Milan Kundera.
Veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë, ndërsa emri i tij është përmendur shpesh si kandidat për Çmimin Nobel në Letërsi, edhe pse ky çmim nuk i është dhënë.
Në vitin 2005 fitoi Çmimin Ndërkombëtar “Man Booker Prize”, ndërsa në 2024 u vlerësua për librin “Kur sunduesit grinden”, një reflektim i thellë mbi autoritarizmin dhe strukturat e pushtetit në periudhën sovjetike.
Në 20 tetor 2009 u bë shkrimtari i parë shqiptar që mori Çmimin “Princi i Asturias për Letërsinë”. Në 2019 mori Çmimin Ndërkombëtar të Letërsisë Neustadt, i njohur si “Nobeli Amerikan”. Më 17 tetor 2023, Presidenti francez Emmanuel Macron i dha titullin e Oficerit të Lartë të Legjionit të Nderit, duke vlerësuar kontributin e tij të jashtëzakonshëm në letërsi.
Ismail Kadare mbetet një figurë e pazëvendësueshme në kulturën shqiptare dhe botërore, duke lënë pas një trashëgimi të pasur dhe të thellë që do të frymëzojë brezat e ardhshëm.
