Nga fotot makabre të viktimave të Covid-it të shtrira në tokë, tek fshehja e së vërtetës rreth vrasjes së Martin Canit, në Shqipëri po formohet një panoramë tronditëse: Qeveria e kryeministrit Edi Rama dhe drejtuesit kryesorë të institucioneve shtetërore po veprojnë në mënyrë të sinkronizuar për të penguar daljen në pah të krimit dhe manipulimit. Kjo nuk është një histori e izoluar, por një sistem i tërë i ngritur mbi heshtjen, frikën dhe interesat e të fortëve, ku çdo hallkë plotëson tjetrën në një zinxhir mosndëshkueshmërie.
Në këtë zinxhir, një nga hallkat është edhe Instituti i Mjekësisë Ligjore, i cili në një vend normal do të shërbente si themel i së vërtetës shkencore. Ai drejtohet sot nga Bledar Xhemali, një figurë e njollosur nga e kaluara: dikur i shkarkuar për falsifikim aktesh ekspertimi në favor të një anëtari të “Bandës së Durrësit”, më pas i rikthyer në detyrë përmes vendimeve të diskutueshme gjykatash. Nën udhëheqjen e tij janë kryer tendera korruptivë që kapin qindra milionë lekë, janë toleruar praktika tronditëse si dhënia e çelësave të morgut punonjësve të funeralit privat natën, apo ekspozimi çnjerëzor i kufomave të viktimave të Covid-it. Por Xhemali nuk vepron në një vakum. Heshtja e institucioneve të tjera—nga Ministria e Drejtësisë te prokuroria, nga SPAK-u te organet e tjera ligjzbatuese—i krijon terren të sigurt për të vazhduar abuzimet. Kur askush nuk vepron, kur prokuroria nuk ngulmon, hallka si Xhemali ndjehet e mbrojtur nga sipër.
Ky kulm i mosndëshkueshmërisë shfaqet edhe tek rasti i vrasjes së 14-vjeçarit Martin Cani. Institucionet pretendojnë se nuk ka autor të dytë, se për Luis Meçajn, i cili mban katër plagë thike në trup, “s’ka nevojë për ekspertizë”. Ligji, megjithatë, është i qartë. Nenet 179 dhe 180 të Kodit të Procedurës Penale përcaktojnë se prokuroria është e detyruar të caktojë ekspert mjeko-ligjor në rastet e vdekjeve të dyshimta apo plagosjeve të rënda, ndërsa mjeku ligjor është i detyruar ta kryejë paanshmërisht ekspertizën. Nëse prokuroria do të kërkonte ekspertizë mjeko-ligjore, eksperti s’do të kishte asnjë justifikim për të refuzuar. Gjithashtu, në rast plagosjesh të rënda dhe vrasjesh, ekspertiza duhet të përcaktojë shkakun e vdekjes, kohën e ndodhjes, mekanizmin e dëmtimeve dhe, nëse kërkohet, të marrë mostra për analiza të mëtejshme. Raporti duhet dorëzuar brenda afateve ligjore, ndërsa refuzimi i pajustifikuar i ekspertit sjell përgjegjësi ligjore. Kur prokuroria nuk kërkon ekspertizë, dëmtohet cilësia e hetimit, vështirësohet vërtetimi i dëmtimit dhe rrethanat e ngjarjes mbesin në terr. Viktimat apo familjarët e tyre kanë të drejtë të ankohen, të kërkojnë vetë ekspertizë, por kjo është një barrë e padrejtë mbi ta.
Kjo kulturë heshtjeje nuk kufizohet vetëm tek institucionet e drejtësisë apo mjekësisë ligjore. Në shkollën “Fan Noli”, ku u vra nxënësi i mitur, drejtoresha Merita Nanaj, një figurë e lidhur politikisht me pushtetin, nuk thirri prindërit, nuk dha asnjë shpjegim, asnjë fjalë ngushëllimi. Vetëm një status i thatë në Facebook, pa asnjë përpjekje serioze për reflektim apo përgjegjësi. Bashkëshorti i saj, Kujtim Nanaj, ish-drejtor i tatimeve, akuzohej për falsifikim dokumentesh shkollore, por shpëtoi për shkak të parashkrimit. Duke qenë pjesë e një rrjeti politik të konsoliduar, ata nuk ndiejnë presion për të reaguar. Prindërit e tjerë nuk shprehën indinjatë, nuk kërkuan llogari për sigurinë e fëmijëve. Në vend që humbja e një jete të zgjonte ndërgjegjen kolektive, ka një gjendje shpërfilljeje, një frikë e padukshme ose nënshtrim ndaj pushtetit.
Po kështu, edhe gratë patronazhiste, vetë nëna me fëmijë, që në një rrethanë normale do të duhej të ndienin tronditje dhe zemërim për vrasjen e një fëmije, kanë zgjedhur heshtjen. Besnikëria ndaj partisë ka mposhtur çdo instinkt themelor njerëzor.
Në këtë errësirë, shpresa nuk është krejtësisht e zhdukur. Edhe pse zinxhiri i institucioneve është kapur, ekziston mundësia që shoqëria civile, media e pavarur, dhe ndonjë grup prindërish apo qytetarësh kurajozë, të ngrenë zërin, të kërkojnë llogari, të sfidojnë këtë kulturë heshtjeje dhe frike. Secila përpjekje e vogël, secila kërkesë për transparencë mund të bëhet një fije drite në terr.
Sepse, sado të përpiqen ta varrosin, e vërteta nuk është një trup i pajetë. Ajo është një forcë e gjallë që mund të rizgjohet kur dikush merr guximin të mos pranojë heshtjen si fat të pashmangshëm. Nëse sot institucionet veprojnë në heshtje e në kriminalizim të së vërtetës, nesër mund të jetë një tjetër histori – mjafton që diku të ketë ende njerëz që nuk e kanë harruar se liria, drejtësia dhe ndërgjegjja njerëzore janë më të forta se çdo sistem i kalbur.
/gazetareforma.com
