Nga disa studime të bëra në Ballkan, sidomos në pjesën mesdhetare, është arritur në përfundimin se kjo pritet të jetë mjaft e goditur nga ndryshimet klimatike, të cilat do të shkaktojnë rritje të temperaturave, pakësim të reshjeve totale vjetore.
Një ndikim shumë i dëmshëm për bujqësinë është rritja e ndjeshme, që pritet të ndodhë, e fenomeneve ekstreme klimatike, si temperatura ekstreme (të larta apo të ulëta), reshje të dendura në formë shtrëngatash që shkaktojnë përmbytje, apo edhe erozion të tokave bujqësore, thatësira të tejzgjatura etj.
Sipas Monitor, këto fenomene kanë ndikime të drejtpërdrejta në prodhimin bujqësor. Përveç rënies së rendimentit, i cili në vendin tonë, për disa bimë, deri në vitin 2050 parashikohet të arrijë deri në 8-10% dhe deri në vitin 2100, deri në 18%, ka edhe pasoja të tjera që lidhen me uljen e cilësisë së prodhimit sidomos te frutat e perimet, apo edhe me humbjen e cilësive të tokës bujqësore nga rritja e kripëzimit, pakësimi i lëndës organike në tokë, apo edhe humbja e tokës nga erozioni i shtuar.
A ka evidenca për dy dekadat e fundit dhe projeksione për në vijim
Të flasësh për evidenca në Shqipëri është e vështirë për faktin se statistikat zyrtare të bujqësisë, jo detyrimisht paraqesin realitetin e prodhimit bujqësor në vend. Në këto statistika ka shumë fiktivitet dhe kryerja e analizave bazuar mbi to, jo gjithmonë do të mundësojnë nxjerrjen e konkluzioneve të sakta.
Sidoqoftë, nga kontaktet me fermerët, nuk është e vështirë të ndihen problemet që ata hasin vazhdimisht në punën e tyre të shkaktuar edhe nga fenomene. Për shembull, ky vit ishte me një pranverë të vonë dhe një verë shumë të nxehtë.
Këto fenomene patën pasoja të rënda në prodhimin bujqësor. Perimet dhe frutat dolën në treg më me vonesë, dhe thatësira dhe temperaturat e larta shkaktuan dëme të konsiderueshme në të gjitha kulturat bujqësore të sezonit të pranverës.
Cilat zona janë më të rrezikuara dhe cilat kulturat bujqësore?
Të gjitha zonat, në një mënyrë apo një tjetër, janë të rrezikuara nga ndryshimet klimatike, por sigurisht, zonat ku priten që dëmet të jenë më të mëdha janë zonat fushore, pikërisht aty ku edhe bujqësia është më intensive. Në zonat malore, rreziku më i madh vjen nga reshjet e dendura, të cilat do të rrisin rrezikun e erozionit të tokës, ndërsa rritja e temperaturave, në njëfarë mënyre, jo vetëm nuk do të pengojë, por përkundrazi do të ndihmojë rritjen e bimëve, si të atyre të kultivuara, ashtu edhe të prodhimit të kullotave natyrore.
Në zonat fushore e kodrinore, problemet më të mëdha do të krijohen nga rritja e temperaturave gjatë verës dhe zgjatja e mëtejshme e thatësirave, sigurisht pa lënë mënjanë edhe mundësinë në rritje të përmbytjeve gjatë stinës së dimrit.
Edhe pakësimi i ditëve me temperatura minimale, gjatë periudhës së dimrit, përbën një problem tjetër që ndikon në uljen e cilësisë së disa frutave. Shkretëtirëzimi i tokave, si pasojë e thatësirave dhe pakësimit të lëndës organike në tokë, si dhe rritja e sipërfaqeve të kripëzuara janë dy pasoja të tjera të pritshme në zonat fushore, nga ndryshimet klimatike që do të pakësojnë sipërfaqen e përdorshme të tokës bujqësore.
Kulturat më të ndjeshme janë ato që mbillen gjatë pranverës, të cilat kultivohen gjatë periudhës së verës. Relativisht, më pak të prekura do të jenë kulturat dimërore. Perimet janë ndër kulturat më të ndjeshme ndaj ndryshimeve klimatike, por edhe frutat dhe bimët e tjera të arrave si misri, apo bimë të tjera që përdorin sasi të mëdha uji për zhvillimin e tyre do të pësojnë një rënie të rendimenteve.
Por nuk është vetëm sasia, pasi edhe cilësia frutave dhe perimeve, si dhe aftësia e tyre për t’u ruajtur pas vjeljes ndikohet mjaft nga ndryshimet klimatike. Fermerët nuk do të kenë humbje ekonomike vetëm nga rënia e prodhimit dhe cilësisë së produkteve të tyre, por edhe nga rritja e shpenzimeve për më shumë ujitje, apo për marrjen e masave për mbrojtjen e bimëve ndaj rritjes së përhapjes së sëmundjeve dhe dëmtuesve, apo rritjes së pranisë së barërave të këqija në parcelat e kultivuara.
Çfarë masash mund të ndërmerren për të zbutur këto ndikime?
Masat për të zbutur ndikimin e ndryshimeve klimatike janë të ndryshme në zona të ndryshme klimatike, dhe varen edhe nga relievi i tokës, karakteristikat e saj etj. Në zonat fushore është e domosdoshme të punohet urgjentisht për rritjen e aftësisë ujitëse, si dhe të kapaciteteve kulluese të tokave bujqësore. Gjithashtu duhet të punohet për rritjen e efektivitetit të përdorimit të ujit, duke përdorur metoda ujitëse më efektive.
Aktualisht, pjesa më e madhe e kulturave ujiten me ujitje sipërfaqësore me rrjedhje, që është ujitja më pak efektive për sa i përket shpenzimit të ujit për njësi të sipërfaqes. Zëvendësimi i kësaj metode me ujitje mekanike metoda më efektive si ujitja me shi-hedhje, apo me pika, pa përmendur këtu ujitjen nëntokësore, do të ndihmonte mjaft në përballimin e ndikimeve të ndryshimeve klimatike.
Në zonat kodrinore dhe malore, me toka të pjerrëta, masë e domosdoshme është ruajtja e tokave nga erozioni. Ne aktualisht kemi një erozion shumë të madh të tokave nga reshjet. Me rritjen e fenomeneve ekstreme të reshjeve (shtrëngatave), rrezikohet që gërryerja e tokave të jetë edhe më e madhe, me pasoja të rënda për humbjen e tokës nga erozioni.
Hapja e kanaleve antierozive, përdorimi i metodave të punimit minimal të tokës apo kultivimi pa punim, mbulimi i tokës në tokat e pjerrëta për një periudhë sa më të gjatë me bimësi, janë vetëm disa nga masat e domosdoshme që duhet të merren në këto zona. Një nga masat që mund të merret në të gjitha zonat është edhe përdorimi i kulturave, apo varieteteve dhe hibrideve, që janë më të qëndrueshëm si ndaj temperaturave të larta, ashtu edhe ndaj thatësirës. Këto mund të zëvendësojnë kulturat, apo varietetet që janë më të ndjeshme ndaj mungesës së lagështirës, apo temperaturave shumë të larta.
Edhe përdorimi i praktikave agroteknike që ndikojnë në rritjen e efektivitetit në përdorimit të ujit nga ana e bimëve, p.sh. nëpërmjet rritjes së përdorimit plehërimit potasik, është një rrugë që ndikon në përballimin më të mirë të pasojave të ndryshimeve klimatike. Përvoja të tilla janë të shumta në mjaft vende të botës.
Sigurisht, në bujqësi nuk mund të jepen apo përdoren receta të gatshme. Për secilën zonë të veçantë duhet të merren masa konkrete, që përshtaten me karakteristikat e zonës. Pra është fillimisht e nevojshme të bëhen studime për përcaktimin e masave që duhet të merren.
Shteti, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, duhet të marrë përsipër kryerjen e investimeve të rëndësishme, si p.sh. për ujitjen apo kullimi e tokave, dhe fermerët të ndërgjegjësohen që të bëjnë pjesën e tyre në këtë drejtim. Në këtë prizëm duhet të kemi parasysh që në Shqipëri, pavarësisht sipërfaqes relativisht të vogël të tokës bujqësore, kemi disa qindra mijë fermerë, dhe përcjellja e informacionit, apo këshillimit te secili prej tyre përbën një problem më vete.
Është e domosdoshme të forcohet ndjeshëm sistemi i këshillimit për fermerët, si dhe të gjenden rrugë sa më efektive për të përçuar te secili prej tyre informacionin e nevojshëm për ndryshimet klimatike që po ndodhin, për pasojat që do të ketë në rritjen dhe zhvillimin e bimëve, por edhe në jetën e kafshëve, si dhe për masat që secili prej tyre duhet të marrë për përballimin e këtyre pasojave.
