Për shumë vjet, Partneritetet Publike-Private (PPP), përmes koncesioneve, ishin ndër aktivitetet më fitimprurëse për ekonominë shqiptare. Në shumë raste, ato mbartnin rrezikun financiar për shtetin, i cili paguante shumicën e shpenzimeve, ndërsa privatët përfitonin nga shërbimet dhe investimet, shpesh me normat më të larta të fitimit. Megjithatë, hetimet nga Strukturës së Posaçme Antikorrupsion (SPAK) kanë zbuluar abuzime të shumta, ku disa kompani janë paguar pa realizuar punime të mjaftueshme, siç është rasti i koncesionit të inceneratorëve.
Rënia e Fitimeve nga Koncesionet
Në vitin 2022, për herë të parë pas shumë vitesh, fitimet nga koncesionet private filluan të bien, tendencë që vazhdoi edhe në vitin 2023. Për një periudhë të gjatë, PPP-të ishin një model i suksesshëm biznesi për shumë kompani, pasi garantohej një fitim i lartë dhe stabil, duke tërhequr shumë investitorë. Megjithatë, kohëzgjatja e disa kontratave ka treguar se një pjesë e konsiderueshme e këtyre koncesioneve nuk kanë përmbushur qëllimin e tyre fillestar, dhe disa prej tyre janë tashmë nën hetim.
Ndryshimi në Strukturën e PPP-ve
Me përfundimin e disa koncesioneve, shumë prej tyre po zëvendësohen me monopolet shtetërore, të cilat po gëzojnë fitime të larta, shpesh më të larta se ato të koncesionarëve privatë. Një shembull i kësaj është koncesioni për prodhimin e pasaportave dhe kartave të identitetit, që ka kaluar nga një kompani private tek një shoqëri me kapital shtetëror, “IdentiTek”. Pas përfundimit të kontratës, kompania shtetërore ka arritur një normë fitimi prej 53%, më të lartë se ajo e mëparshme e koncesionarit privat.
Kjo përmbysje e trendeve ka krijuar një klimë të re në sektorët strategjikë si shëndetësia dhe infrastruktura, ku sipërmarrjet shtetërore janë duke marrë përsipër disa aktivitete të mëparshme që ishin në duar private. Disa koncesione të tjera, si për markimin e karburanteve nga “GFI Albania”, po vazhdojnë të prodhojnë norma të larta fitimi, duke dhënë gjithashtu mundësi për të analizuar shtrirjen e këtyre fitimeve të mëdha që tashmë i mbledh shteti.
Shëndetësia dhe Rrugët: Koncesionet e Vjetra dhe Shtimi i Shtetit
Në sektorin e shëndetësisë, koncesionet janë një tjetër fushë ku shteti po merr gjithnjë e më shumë kontroll. Kompani të tilla si “SaniService” dhe “DiaVita” operojnë në shërbime të shëndetit dhe dializës, duke përfituar financime direkte nga buxheti i shtetit. Megjithatë, raportet e fitimeve kanë treguar një rënie në disa raste, siç është rasti i “SaniService”, e cila pati një fitim minimal në vitin 2023.
Në infrastrukturë, si për rrugët dhe aeroportet, koncesionet kanë vazhduar të jenë fitimprurëse, pavarësisht se disa nga kontratat kanë afate të zgjatura dhe disa janë në faza përfundimtare. Për shembull, “Albanian Highway Concession”, që operon Rrugën Milot-Morinë, ka regjistruar një rritje të fitimeve të saj, duke reflektuar stabilitetin e normës së fitimit.
Monopole të Tjera: Inceneratorët dhe Hetimet e SPAK
Një ndër fushat më të diskutueshme të PPP-ve janë inceneratorët. SPAK ka hapur hetime për të tre inceneratorët e vendit, ku dy prej tyre janë pezulluar, ndërsa inceneratori i Tiranës ka vazhduar të operojë, por edhe ky është nën hetim për abuzime të mundshme. Hetimet kanë zbuluar abuzime të shumta, përfshirë falsifikime dokumentesh, krijimin e kompanive fiktive dhe faturime të panevojshme për punime të papërfunduara.
Koncesioni i Tiranës, për shembull, ka regjistruar të ardhura prej 2.7 miliardë lekësh dhe fitime prej 685 milionë lekësh në vitin 2022, por gjithashtu ka pasur masa të sigurimit pasuror për pasuritë e kompanisë që mban këtë koncesion. Po ashtu, edhe koncesionet e tjera, si ato për trajtimin e mbetjeve në Elbasan dhe Fier, janë përballur me akuzat për korrupsion dhe abuzim me fondet publike.
Perspektiva e Re: Shteti Përsëri në Kontroll
Ndërkohë që shumë koncesione përfunduan ose janë në prag përfundimi, kompania shtetërore po rrit dominimin në disa sektorë strategjikë. Fitimet që më parë i përkisnin kompanive private tashmë janë të drejtuara te shteti, i cili ka marrë mbi vete menaxhimin e aktiviteteve të rëndësishme si prodhimi i pasaportave dhe kartave të identitetit, si dhe operimi i disa segmenteve të infrastrukturës dhe shëndetësisë. Kjo lëvizje mund të jetë një mënyrë për të rritur kontrollin mbi burimet dhe për të siguruar që këto aktivitete të shërbejnë interesave publike më shumë se ato private.
Përfundimisht, transformimi i PPP-ve dhe kalimi i disa koncesioneve në duar shtetërore mund të jetë një fazë e re për ekonominë shqiptare, por gjithashtu mund të sjellë sfida në menaxhimin e këtyre aktiviteteve dhe të garantuar një kontroll më të fuqishëm dhe të qëndrueshëm mbi burimet financiare.
Burimi: Ministria e Financave
