Raporti i Bankës Botërore paralajmëron për pengesat e rënda në zhvillimin e vendit
Shqipëria është ndër vendet me cilësinë më të ulët të arsimit të lartë në Europë dhe Azinë Qendrore (ECA), sipas raportit të fundit të Bankës Botërore, “Greater Heights, Growing to High Income in Europe and Central Asia”. Sipas këtij raporti, nëse nuk ndërmerren masa urgjente për përmirësimin e sistemit arsimor, Shqipëria dhe vendet e tjera të rajonit nuk do të arrijnë të kalojnë në kategorinë e vendeve me të ardhura të larta për të paktën dy gjenerata.
Rënia e cilësisë së arsimit – një pengesë për zhvillimin ekonomik
Raporti thekson se Shqipëria është në nivelin më të ulët të cilësisë në arsimin e lartë, si në krahasim me rajonin ECA, ashtu edhe me vendet e tjera të botës. Arsimi konsiderohet si një faktor kyç për zhvillimin dhe nxitjen e talenteve, por të dhënat tregojnë një rënie të mundësive për fëmijët që të jenë më të arsimuar se prindërit e tyre.
Në këtë kontekst, Banka Botërore vëren një aspekt pozitiv: numri i fëmijëve që ndjekin arsimin e lartë është në rritje, pavarësisht nëse prindërit e tyre kanë pasur ose jo mundësi të ndjekin studimet universitare.
Megjithatë, rënia e vazhdueshme e cilësisë së arsimit të mesëm dhe të lartë mbetet një problem serioz. Matjet përmes Programit për Vlerësimin Ndërkombëtar të Studentëve (PISA) tregojnë një përkeqësim të rezultateve në matematikë në Shqipëri dhe në vendet e tjera të rajonit ECA. Gjatë dekadës së fundit, ky regres është ekuivalent me humbjen e një viti të tërë shkollimi.
Arsimi profesional, një mundësi e humbur për tregun e punës
Një tjetër problem që evidenton raporti është efektiviteti i ulët i arsimit dhe trajnimit profesional. Në rajonin ECA, 45% e nxënësve të shkollave të mesme dhe të larta ndjekin arsimin profesional, ndërsa në disa vende kjo përqindje arrin deri në 80%. Në Shqipëri, kjo shifër është vetëm 17%, një tregues i qartë i neglizhimit të këtij sektori.
Ndërsa arsimi profesional promovohet si një mundësi për punësim më të mirë, në realitet programet e ofruara shpesh nuk i pajisin studentët me aftësitë e nevojshme për një treg pune që ndryshon me shpejtësi.
Kriza në arsimin e lartë – Diploma pa vlerë reale
Një nga gjetjet më shqetësuese të raportit është cilësia e dobët e arsimit të lartë në Shqipëri. Diploma universitare shpesh ka më shumë rëndësi sesa aftësitë reale që studenti fiton, duke e kthyer sistemin universitar në një strukturë më shumë burokratike sesa efektive.
Në renditjen botërore të universiteteve nga Times Higher Education, vetëm një universitet nga rajoni ndodhet mes 100 më të mirëve, dhe vetëm nëntë universitete janë përfshirë mes 500 më të mirëve. Shqipëria nuk përfaqësohet fare në këto lista, duke e përkeqësuar më tej reputacionin e arsimit të lartë në vend.
Faktorët kryesorë që dëmtojnë arsimin e lartë në Shqipëri
Banka Botërore identifikon disa nga problemet kryesore që kanë çuar në cilësinë e ulët të arsimit të lartë:
- Kapja akademike – universitetet shpesh favorizojnë interesat politike ose ekonomike mbi ekselencën akademike.
- Financimi i pamjaftueshëm – mungesa e fondeve kufizon investimet në kërkime dhe infrastrukturë.
- Kurrikulat e vjetruara – programet mësimore nuk përputhen me kërkesat e tregut të punës.
- Infrastruktura e dobët – mungesa e laboratorëve dhe e qendrave kërkimore e bën të pamundur zhvillimin e njohurive praktike.
- Përhapja e tepërt e universiteteve – numri i madh i institucioneve të arsimit të lartë shpërndan burimet dhe ul cilësinë e mësimdhënies.
Pasojat e rënda dhe nevoja për reforma të menjëhershme
Cilësia e dobët e arsimit universitar përbën një rrezik ekzistencial për zhvillimin e Shqipërisë, pasi të diplomuarit nuk kanë aftësi të mjaftueshme për të inovuar dhe për të ndihmuar në zhvillimin ekonomik të vendit.
Nëse nuk ndërmerren masa të menjëhershme për të përmirësuar cilësinë e arsimit, Shqipëria rrezikon të ngecë në një cikël të varfërisë ekonomike. Banka Botërore këshillon disa hapa urgjentë për të adresuar këtë situatë:
- Forcimi i aftësive bazë në arsimin fillor dhe të mesëm, për të ndalur rënien e cilësisë.
- Ristrukturimi i arsimit profesional (VET), duke rritur moshën e përzgjedhjes për këtë rrugë arsimore dhe duke forcuar lidhjet me industrinë.
- Ruajtja e qasjes së barabartë në arsimin e lartë, por duke zbatuar politika të bazuara në meritë.
- Integrimi i kërkimeve me universitetet, për të forcuar lidhjen midis arsimit të lartë dhe industrisë.
- Konsolidimi i universiteteve, për të menaxhuar më mirë burimet dhe për të përmirësuar cilësinë.
- Nxitja e pjesëmarrjes së grave në tregun e punës, duke përdorur talentin e tyre për zhvillimin ekonomik.
Pa reforma të thella dhe angazhim të qartë për cilësinë e arsimit, Shqipëria rrezikon të mbetet prapa në zhvillimin ekonomik dhe social. Problemet e identifikuara nga Banka Botërore janë një thirrje për reflektim dhe veprim të menjëhershëm nga autoritetet shqiptare. Arsimi nuk është vetëm një çështje akademike, por një faktor kyç për të ardhmen e vendit dhe mirëqenien e brezave të ardhshëm.
