Raporti i Komisionit EUropian për Shqipërinë për vitin 2022 është shprehur sërish kundër projektit të amnistisë fiskale që po përgatitet nga qeveria, “Miratimi i një amnistie tatimore dhe penale kundër këshillave të BE-së dhe Moneyval-it mund të rrezikojë përparimin në këtë fushë, si dhe luftën kundër pastrimit të parave”, thuhet në raport. “Vendi përparoi në mënyrë të qëndrueshme në zbatimin e Planit të Veprimit të Task Forcës së Veprimit Financiar (FATF) për të përmirësuar efektivitetin në fushën kundër pastrimit të parave, por Shqipëria mbeti në listën e juridiksioneve nën monitorim të shtuar. Hetimet financiare duhet të shoqërojnë në mënyrë sistematike procedurat penale”.
I njëjti paralajmërim është dhënë dhe për skemat e nënshtetëtsisë së huaj për investitorët e huaj. “Sa i përket shtetësisë, Shqipëria duhet të frenohet nga zhvillimi i një skeme të nënshtetësisë së investitorëve (pasaporta të arta) pasi do të përbënte rreziqe përsa i përket sigurisë, pastrimit të parave, evazionit fiskal, financimit të terrorizmit, korrupsionit dhe infiltrimit nga krimi i organizuar dhe do të ishte i papajtueshëm me acquis të BE-së”.
Raporti vlerëson se në kriteret ekonomike, Shqipëria ka bërë progres të mirë dhe është mesatarisht e përgatitur për zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale. Ndikimi i pandemisë COVID-19 në ekonomi, deficiti buxhetor dhe raporti i borxhit publik ishin më të ulëta se sa pritej, por lufta e Rusisë kundër Ukrainës shkaktoi rritje çmimesh dhe ulje të tregtisë. Hapësira fiskale mbetet e kufizuar. Reformat në lidhje me të ardhurat përparuan, por shpenzimet për investime mbeten të dobëta. Rishikimet e shpeshta të buxhetit dobësojnë besueshmërinë fiskale. Inflacioni u rrit mbi objektivin. Rritja e digjitalizimit të shërbimeve publike, përfshirja financiare dhe inspektimet e punës përfituan nga mjedisi i biznesit dhe formalizimi i ekonomisë, por ekonomia joformale mbetet domethënëse. Konsultimi publik mbetet i dobët. Shqipëria ka bërë disa përparime dhe ka njëfarë niveli përgatitjeje për të përballuar presionin konkurrues dhe forcat e tregut brenda BE-së. Infrastruktura e energjisë dhe transportit, digjitalizimi dhe arsimi u përmirësuan, por njohuritë sipërmarrëse dhe teknologjike mbeten të ulëta, me nevoja të paplotësuara për investime në kapitalin njerëzor dhe fizik, boshllëqe në aftësim dhe arsim, si dhe shpenzime të ulëta për kërkim dhe zhvillim. Diversifikimi i ulët i eksporteve rrit ndjeshmërinë ndaj goditjeve të jashtme. Integrimi rajonal dhe eksportet u rritën por mbetën nën potencial.
Për sa i përket prokurimit publik, Shqipëria është mesatarisht e përgatitur, vendi ka bërë përparim të mirë, veçanërisht duke miratuar legjislacionin e mëtejshëm zbatues dhe duke krijuar një sistem elektronik të ankesave. Për sa i përket statistikave, Shqipëria është gjithashtu mesatarisht e përgatitur, ka bërë përparim të kufizuar në përafrimin me standardet ESA 2010, publikim dhe transmetim më të shpejtë në Eurostat, por ligji i Regjistrimit të Popullsisë është shtyrë për më vonë. Shqipëria është mesatarisht e përgatitur në shumicën e fushave për kontrollin financiar, ku vendi ka bërë njëfarë përparimi, veçanërisht në kontrollin e brendshëm financiar publik dhe auditimin e brendshëm.
Shqipëria është mesatarisht e përgatitur në shumicën e fushave të tregut të brendshëm, përkatësisht lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, ligjin e shoqërive tregtare dhe politikën e konkurrencës. E njëjta gjë vlen edhe për shërbimet financiare dhe për ligjin e pronësisë intelektuale, të dy kapitujt ku vendi ka bërë progres të mirë falë reduktimit të kredive me probleme dhe miratimit të legjislacionit për të drejtën e autorit dhe për të drejtat e pronësisë industriale. Shqipëria ka bërë progres me miratimin e një ligji të ri për të huajt si dhe duke përmbushur disa nga rekomandimet e raportit Moneyval. Megjithatë, në fushën e politikës së konkurrencës, autoriteti i ndihmës shtetërore duhet të bëhet i pavarur dhe me burime të mjaftueshme. Përgatitjet për mbrojtjen e konsumatorëve dhe shëndetit, ku vendi ka bërë përparim të kufizuar, janë në një fazë të hershme.
Shqipëria ka arritur një nivel të moderuar përgatitjeje në shumë fusha që lidhen me konkurrencën dhe rritjen gjithëpërfshirëse, përkatësisht transformimin digjital dhe median, taksat, politikën ekonomike dhe monetare, politikën e sipërmarrjeve dhe atë industriale, arsimin dhe kulturën. E njëjta gjë vlen edhe për bashkimin doganor, ku zbatohen rregullat e origjinës së zonës pan-Euro-Mesdhetare dhe organet e përfshira në luftën kundër kontrabandës dhe mallrave të falsifikuara janë forcuar dhe bashkëpunojnë më mirë. Miratimi i një amnistie tatimore dhe penale kundër këshillave të BE-së dhe Moneyval-it mund të rrezikojë përparimin në këtë fushë, si dhe luftën kundër pastrimit të parave. Shqipëria ka njëfarë niveli përgatitjeje në politikat sociale dhe punësim, si dhe në kërkim dhe inovacion. Shqipëria ka bërë njëfarë përparimi në arsim, veçanërisht me miratimin e Strategjisë së re Kombëtare për Arsimin dhe Planit të Veprimit 2021-2026, por progresi ka qenë i kufizuar në politikën ekonomike dhe monetare.
Për sa i përket Agjendës së Gjelbër dhe lidhjes së qëndrueshme, Shqipëria është mesatarisht e përgatitur për energjinë, mjedisin dhe ndryshimet klimatike. Ajo ka njëfarë niveli përgatitjeje në fushat e politikës së transportit dhe të rrjeteve trans-evropiane dhe është arritur njëfarë progresi në zhvillimin e rrjeteve të transportit dhe energjisë. Ajo ka bërë përparim në mbrojtjen civile dhe është e gatshme t’i bashkohet Mekanizmit të Mbrojtjes Civile të Unionit. Vendi ka bërë përparim të kufizuar në fushat e tjera të mbuluara nga ky grupim dhe përpjekjet e vazhdueshme për të trajtuar çështjet me Kontrollin Shtetëror të Flamurit të anijeve dhe për të harmonizuar legjislacionin duhet të vazhdojnë. Është bërë përparim i kufizuar në përafrimin e mëtejshëm me acquis të BE-së për menaxhimin e ujit, kimikatet dhe krimin mjedisor. Ndikimi i investimeve strategjike në biodiversitet dhe mbrojtjen e natyrës kërkon vëmendje. Ky grupim dhe reformat përkatëse kanë lidhje të rëndësishme me Programin e Reformës Ekonomike të Shqipërisë, Planin Ekonomik dhe të Investimeve të Komisionit dhe Agjendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor të miratuar nga Shqipëria në dhjetor 2020.
Shqipëria ka njëfarë niveli përgatitjeje në shumicën e fushave të lidhura me burimet, bujqësinë dhe kohezionin, përkatësisht bujqësinë dhe zhvillimin rural, sigurinë ushqimore, politikën veterinare dhe fitosanitare, peshkimin, si dhe dispozitat financiare dhe buxhetore. Ajo është mesatarisht e përgatitur për sa i përket politikës rajonale dhe koordinimit të instrumenteve strukturore. Shqipëria ka bërë njëfarë përparimi në bujqësi dhe zhvillim rural, veçanërisht me krijimin e një regjistri fermash dhe kapacitete më të mira administrative për zhvillimin rural. Progres i mirë u vu re në peshkim, me funksionalizimin e vazhdueshëm të Sistemit të Monitorimit të Anijeve (VMS) dhe shpërndarjen e burimeve njerëzore për të monitoruar dhe raportuar mbi aktivitetet e anijeve të peshkimit. Shqipëria si palë kontraktuese e Komisionit të Përgjithshëm të Peshkimit për Mesdheun (GFCM) po zbaton plotësisht rekomandimet për përpjekjet e peshkimit. Është bërë njëfarë progresi në dispozitat financiare dhe buxhetore. Megjithatë, progresi ishte i kufizuar në sigurinë ushqimore, politikën veterinare dhe fitosanitare, në politikën rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore. Në këtë drejtim, koordinimi ndërinstitucional për ndihmën e para-anëtarësimit ka nevojë për përmirësim, si dhe duhet të trajtohen çështjet që lidhen me planifikimin strategjik, zbatimin dhe kapacitetin monitorues të projekteve të infrastrukturës në kuadër të Planit Ekonomik dhe të Investimeve./RevistaMonitor
