Pavarësisht ndryshimeve premtuese të qeverisjes në vendet e Ballkanit Perëndimor, ende mungojnë reformat e thella. Ndërkohë, tensionet politike në rajon përkeqësohen më tej nga pushtimi i vazhdueshëm rus i Ukrainës dhe pasiguria e përgjithshme e rajonit më të gjerë. A mund t’i shpëtojë Ballkani Perëndimor 6 rrethit vicioz të ‘stabilitokracisë’ pa sakrifikuar standardet demokratike?
BE-ja duhet të merret seriozisht me Ballkanin Perëndimor. Nëse dëshiron ndonjë pjesë në sinjalizimin e një rruge shpëtimi për lagjen e saj të afërt, ajo duhet të bëhet një forcë e besueshme për të mirë. Për këtë qëllim, BE-ja ka mbrojtur prej kohësh zbatimin e drejtë, të barabartë dhe të zellshëm të parimit ‘shkopi dhe karota’ . Ajo që do të thotë, në radhë të parë, është se vendet që arrijnë përparim duhet të marrin stimuj. Hapja e bisedimeve të anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë ka qenë e vonuar prej kohësh, si dhe liberalizimi i vizave për Kosovën.
Sfidat ndaj besueshmërisë së BE-së janë të shumëanshme. Lejimi i fuqisë së vendeve për të vënë veton në mënyrë të njëanshme ndaj anëtarësimit të një shteti të vetëm, si në rastin e vetos bullgare ndaj ofertës së Maqedonisë së Veriut, është me të vërtetë e dëmshme për besueshmërinë e përgjithshme të BE-së. Nëse BE nuk rrit përpjekjet për të ndihmuar Sofjen dhe Shkupin për të kapërcyer ndarjet e tyre, rrezikon të humbasë rajonin ndaj aktorëve të tjerë që janë tashmë të pranishëm atje . E njëjta gjë vlen edhe për Kosovën, e cila i ka plotësuar të gjitha kushtet për liberalizimin e vizave, por vetoja franceze ende po e pengon vendin – të vetmin nga Portugalia në Gjeorgji – nga aksesi në udhëtim pa viza.
Megjithatë, besueshmëria është një rrugë e dyanshme. Përveç stimujve, BE-ja – një bashkim vlerash – duhet të bëhet e besueshme si një entitet që nuk ka frikë të përdorë “shkopin” kur është e nevojshme . Kjo vlen për prapambetjet demokratike dhe mangësitë e sundimit të ligjit të dëshmuara në Serbi dhe Bosnje dhe Hercegovinë (BiH). BE-ja duhet të tregojë gatishmërinë e saj për të përdorur fuqinë, jo vetëm fjalët, dhe të godasë vendet që nuk bashkëpunojnë, ku ajo dhemb më shumë – përmes ndihmës financiare. Pasi këto qeveri të jenë jashtë parave të BE-së dhe investimeve të huaja direkte, ato do të përballen me një zgjedhje konsekuente: reformë ose tjetërsim të mëtejshëm.
Skemat e shkopit dhe karotave, megjithatë, janë më e pakta që mund të bëjë Unioni. Tani që rregullorja gjeopolitike po rishkruhet, duhet të ndërmerren veprime të forta përfundimtare menjëherë.
Diskutimet rreth të ashtuquajturit pranim ‘të shpejtë’ janë zhvilluar rreth aplikimit zyrtar të Ukrainës në BE. Prandaj, është e rëndësishme të ritheksohet se kushtet mbeten dhe duhet të plotësohen, pavarësisht nga urgjenca politike .
Kriteret e Kopenhagës nuk janë vetëm të detyrueshme, por edhe një kusht minimal për atë që kandidatët aspirantë të BE-së duhet të përmbushin përpara se të hyjnë në Bashkim. Siç është formuluar nga kapitujt 23 dhe 24 të kornizës së negociatave, stabiliteti, sundimi i ligjit, respektimi i të drejtave të njeriut dhe ekzistenca e një sistemi tregu funksional janë të përfshira në kriteret e anëtarësimit për çdo vend kandidat. Ne nuk mund të negociojmë për këto kritere në ndonjë mënyrë domethënëse dhe as t’i minimizojmë ato. Sundimi i ligjit do të thotë se duhet respektuar rregullat për të cilat është rënë dakord. E thënë thjesht, ose duhet të merret paketa e sundimit të ligjit siç imponohet nga Unioni ose të largohet prej saj.
Thënë kështu, përmirësime duhet të miratohen në disa nga vendet e Ballkanit Perëndimor përpara se të mund t’i kushtohet një konsideratë serioze pranimit. Mali i Zi ende duhet të përmirësojë luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, si dhe të sigurojë punësim të bazuar në merita në sektorin publik. Serbia, nga ana tjetër, duhet të tregojë rezultatet e reformave në drejtësi në praktikë, mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore dhe ndërtimin e institucioneve. BiH duhet të vazhdojë të punojë në zbatimin e vendimeve të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut për të siguruar mosdiskriminimin e të gjithë qytetarëve të saj, ndërsa Kosova dhe Shqipëria duhet të demonstrojnë se rezultatet e reformave gjyqësore dhe mbrojtja e pakicave janë zbatuar plotësisht dhe japin rezultate konkrete.
Së fundi, elefanti në dhomë, ose në këtë rast – rajoni, është paqe. Nuk do të ketë paqe të qëndrueshme nëse nuk arrihet Marrëveshja gjithëpërfshirëse e Brukselit e vitit 2013 për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës, e ndjekur nga një vëmendje e qëndrueshme paqebërëse në BiH, pika e dytë e Ballkanit Perëndimor.
Këto janë pikat e nxehta më të cenueshme, të cilat mund të jenë jashtëzakonisht të rëndësishme për qëllimet strategjike evropiane. Prandaj, BE-ja duhet të mbështesë të gjitha përpjekjet për të arritur një zgjidhje afatgjatë që do të avancojë anëtarësimin e këtyre vendeve në Bashkim dhe do të vendosë marrëdhënie të plota dypalëshe.
Përveç kësaj, Komisioni Rajonal i ngarkuar me vendosjen e fakteve për të gjitha viktimat e krimeve të luftës dhe shkeljeve të tjera të rënda të të drejtave të njeriut të kryera në territorin e ish-Jugosllavisë (RECOM), i cili hulumton hapësirën për një qasje të institucionalizuar drejt pajtimit, duhet të arrihet. Një program ambicioz dhe i shtrirë, do të ishte një lëvizje konkrete përpara për vendosjen e paqes së qëndrueshme në Ballkanin Perëndimor.
Kjo është thirrja e zgjimit që i duhet BE-së dhe Ballkanit Perëndimor. Mungesa e ofrimit duket si një justifikim kronik për vonesën e vendeve të Ballkanit Perëndimor në rrugën drejt anëtarësimit në BE . Pavarësisht nga të gjitha iniciativat, rezultati i dëshiruar mund të humbasë lehtësisht nëse këto vende nuk bëjnë detyrat e tyre të shtëpisë.
Ndërtimi i shoqërive të forta, elastike, me demokraci të fuqishme, të drejta të njeriut, qeverisje të mirë, punë dhe arsim – gjithçka që BE-ja ka promovuar përmes procesit të saj të zgjerimit – janë detyrat thelbësore për Ballkanin Perëndimor 6.
