Në një klasë të vogël të shkollës 9-vjeçare “Linaj” në Malësinë e Madhe, mësuesja Mimoza Rexhvelaj përpiqet çdo ditë të mbajë gjallë jo vetëm mësimin, por edhe shpresën. Vetëm 10 nxënës ndjekin mësimin nga klasa e gjashtë deri në të nëntën dhe ajo ka 90 minuta për të shpjeguar tetë tema për katër klasa njëherësh.
“Shpesh ndjej se nuk po i jap fëmijëve atë që meritojnë,” rrëfen ajo për Citizens.al.
Në një zonë të izoluar dhe të braktisur nga investimet, Mimoza kujton se transferimi në këtë shkollë ishte i motivuar politikisht. Për shtatë vjet, ajo përshkonte në këmbë rrugën drejt punës; tani ndërron tre autobusë për të arritur në klasë.
Klasa që zbrazën emigracioni dhe lindshmëria e ulët
Vetëm në qarkun e Shkodrës, në pesë vitet e fundit janë mbyllur 10 shkolla. Emigrimi i vazhdueshëm dhe mungesa e mundësive për jetë të qëndrueshme janë ndër arsyet kryesore. Vajza e mësueses Rexhvelaj, pas përfundimit të mjekësisë, është larguar nga vendi. “Nëse as unë nuk mund t’i mbaj fëmijët e mi këtu, çfarë mund t’u them nxënësve?” pyet ajo.
Në të gjithë Shqipërinë, për vitin shkollor 2024–2025, ka 18,641 nxënës në 2,320 klasa kolektive. Vetëm në Kukës, janë 214 të tilla. Mësuesi Besmir Muslia nga shkolla “Hamdi Pelivani” në Orgjost thotë se komuniteti po shpërbëhet nga emigrimi, mungesa e martesave dhe rënia e lindshmërisë.
Zona ku ai punon është e banuar nga pakica bullgare dhe shumë familje kërkojnë pasaportë bullgare për të emigruar më lehtë në BE. Shumë shkolla tashmë janë mbyllur, ndërsa 22% e shkollave 9-vjeçare në vend janë zhdukur në 10 vitet e fundit.
“Besuam se ky vend do të bëhej. Tani mësojmë fëmijë që ëndërrojnë vetëm largimin,” thotë Muslia.
Universitetet drejt zbrazjes
Goditja ndaj arsimit nuk ndalet në klasat e vogla. Sipas Qëndresës Qytetare, gati gjysma e programeve të studimit në universitetet publike janë në rrezik mbylljeje. Në Universitetin e Gjirokastrës, mbi 80% e programeve kanë më pak se 10 studentë të regjistruar.
Megjithëse u ofruan bursa për degët prioritare, kjo politikë ka dështuar. Sot, 87.5% e programeve prioritare janë ende në rrezik – një rritje drastike nga 24.5% një vit më parë. Nga viti 2021 në 2024, regjistrimet në degën e biologjisë janë ulur nga 90 në 33 studentë.
Pedagogu Aleko Miho nga Universiteti i Tiranës thekson se mungesa e një strategjie kombëtare e ka kthyer sistemin në një rrjet të copëzuar pa vizion. “Po humbasim profesionistë në fusha kyçe ndërkohë që konkurrenca me arsimin privat thellon pabarazinë,” thotë ai.
Kolindo Vjerdha nga Qëndresa Qytetare e përshkruan këtë krizë si një sistem që prodhon diploma pa vlerë në tregun vendas. “Nuk është thjesht dëshirë për profesion, por strategji emigrimi,” shton ai, duke kritikuar ministrinë për mungesë vizioni.
Emigrimi i trurit dhe braktisja e shpresës
Sipas Institutit të Statistikave, numri i studentëve ra me 6.8% vetëm vitin e kaluar. Ndërkohë, popullsia e vendit është tkurrur me afro 400 mijë vetë në një dekadë, duke zbritur në 2.4 milionë banorë.
Ekspertja e arsimit Majlinda Keta e quan këtë situatë një “kërcënim ekzistencial për shqiptarët”. Sipas saj, sistemi arsimor nuk ofron garanci për të rinjtë, ndërsa familjet përdorin studimet jashtë si formë për emigrim të ligjshëm. Edhe ata që nuk përfundojnë studimet, mbeten jashtë, krijojnë jetë dhe familje atje.
Një pjesë e madhe e elitës akademike tashmë përzgjidhet nga universitetet ndërkombëtare dhe largohet me bursa të huaja. Keta thekson se nuk është vetëm Ministria e Arsimit përgjegjëse, por gjithë struktura politike dhe ekonomike që nuk ofron besim për të ardhmen.
“Arsimi duhet të jetë shembull i meritokracisë, jo thjesht një vend për të dhënë diploma,” përfundon Keta.
Nëse ky trend nuk ndalet, Shqipëria rrezikon të mbetet jo vetëm pa shkolla, por edhe pa një brez të ri që të ndërtojë të ardhmen e saj. Dhe ky është një alarm që nuk i përket vetëm arsimit, por vetë ekzistencës së vendit.
