Ky shkrim është pjesë e një serie që analizon draftin e ri të Kodit Penal të Shqipërisë. Në çdo pjesë, ndalemi tek nenet e ndryshuara që do të ndikojnë jetën tonë... në mënyrën më të keqe të mundshme!
Drafti i ri nuk i vë fre abuzimit me pushtetin; përkundrazi, e bën më të lehtë të shpëtosh. Dënimet ulen, provat që kërkohen bëhen më të vështira, shumë sjellje korruptive dalin me gjobë a masa “edukative”, dhe hapen rrugë për “s’e kuptova” si justifikim. Më poshtë, me fjalë të thjeshta, çfarë ndryshon dhe pse kjo na prek të gjithëve.
1) Shpërdorimi i detyrës bëhet më i vështirë për t’u ndëshkuar
Si ka qenë: Neni 248 i Kodit të vjetër mjaftohej me dy gjëra; zyrtari ka shkelur ligjin dhe nga kjo ka ardhur dëm. Kaq. Kishte burg deri në 7 vjet.
Si bëhet: Në draft, neni i ri (“Shpërdorimi i funksioneve publike”) kërkon të provohet edhe qëllimi për përfitim për vete ose për të tjerët, madje shkelja duhet të jetë “e hapur dhe e rëndë”. Dënimi maksimal ulet. Praktikisht, nëse nuk kapesh me provë të pastër përfitimi, edhe një vendim i paligjshëm me dëm të madh mund të kalojë pa përgjegjësi penale.
Shembull i thjeshtë: Jepet një tender “me porosi”. Po s’u provua se drejtuesi ka përfituar vetë, rrezikon të mos quhet krim.
2) “Korrupsioni i vogël” del me gjobë ose me masa alternative
Drafti hap shumë hyrje anësore: ndërmjetësimi për korrupsion, dhuratat “e vogla”, përdorimi privat i makinës e pasurisë së institucionit, favorizime “të buta”. Shumë prej tyre parashikojnë gjobë ose burg të shkurtër, pra në praktikë zëvendësohen lehtë me masa si provë, punë në komunitet, programe “riedukimi”.
3) “S’e kuptova ligjin” kthehet në mburojë
Drafti lejon përjashtim nga dënimi kur personi “gaboi ndershmërisht dhe arsyeshëm” mbi ligjshmërinë e veprimit, ose kur mosnjohja e ligjit ishte “e pashmangshme”. Duke qenë se vendimmarrjet publike janë komplekse (koncesione, PPP, tendera), kjo fjali rrezikon të bëhet alibia standarde: “ishte e ndërlikuar, menduam se ishte e ligjshme”. Pa gardhe të forta, neni kthehet në derë emergjence për të shpëtuar.
4) Konflikti i interesit mbetet i paqartë në terren
Drafti e sanksionon konfliktin e interesit si vepër penale, por e lidh fort me pjesëmarrjen personale në vendimmarrje. Në praktikë, shpesh vendimet merren “me gojë”, përmes vartësve, bordeve ose firmos dikush tjetër. Në këto raste, zyrtari që e ka shtyrë vendimin mund të shpëtojë, sepse nuk ka firmë direkte. Pra, duket i ashpër në letër, por ka vrima që dihen si shfrytëzohen.
5) Dënimi bëhet “i negociueshëm”
Drafti zgjeron alternativat ndaj burgut dhe mundësinë e zëvendësimit të dënimit (veçanërisht për dënime të shkurtra). Shumë vepra korrupsioni të “rrethit të afërt” hyjnë te këto kuadro, ndaj përfundimi shpesh është: jo pranga, por masa edukuese. Me pak fjalë, “rehabilitim” për atë që ka cënuar interesin publik.
Çfarë do të thotë kjo për ne?
Më pak frikë për zyrtarin që abuzon, më shumë kosto për taksapaguesin. Paratë e buxhetit rrezikohen, shërbimet publike bien në cilësi dhe besimi te drejtësia varfërohet edhe më shumë. Kur rregullat bëhen të buta dhe të paqarta, fitojnë të fortët, humbasin qytetarët.
Çfarë duhet të ndryshohet?
-
Ktheni standardin e vjetër për shpërdorimin: mjafton shkelja + dëmi. Mos kërkoni të lexojmë mendjen e zyrtarit.
-
Hiqni gjobat si “rrugëdalje” për sjelljet që prekin pasurinë publike; vendosni minimum burgimi kur cënohen fondet e shtetit.
-
Ndryshoni nenin “s’e kuptova ligjin”: zyrtarët me paga, juristë dhe kontrolle nuk mund të shpëtojnë me këtë justifikim.
-
Zgjeroni konfliktin e interesit edhe kur ndikimi bëhet përmes vartësve apo pa firmë direkte; sanksiononi mos-abstenimin.
-
Kufizoni zëvendësimin e dënimit për veprat që prekin paratë publike: këtu duhet shembull, jo lehtësi.
Nëse e lëmë këtë draft të kalojë kështu, do të paguajmë më shtrenjtë, do të marrim më pak dhe do të kemi edhe më pak drejtësi. Na shkruani çfarë do të ndryshonit ju, çfarë rasti keni parë të shpëtojë “me justifikim”. Sa më shumë zë publik, aq më e vështirë të legalizohet pandëshkueshmëria!
