“Tani u bëre merak Fevzi?“ Komenti i hidhur i një qytetari në rrjetet sociale drejtuar gazetarit të njohur shqiptar Blendi Fevziu kap thelbin e një krize të thellë që po përpin median shqiptare. Fevziu, duke raportuar nga një resort luksoz në pronësi të oligarkut Samir Mane, po denonconte me indinjatë ndalimin e gazetarëve shqiptarë në kufirin grek – të njëjtin kufi ku për tre dekada qytetarët e thjeshtë kanë përjetuar në heshtje diskriminim sistematik.
Incidenti kufitar nxori në dritë një realitet që prej kohësh përshkon median shqiptare: transformimin gradual të gazetarëve nga rojtarë të demokracisë në bashkëpunëtorë të një sistemi që teorikisht duhet ta mbikëqyrnin.
Qeveria e kapi shpejt rastin për propagandë. Kryeministri Edi Rama u shfaq menjëherë në mbrojtje të gazetarit Marin Mema, duke premtuar rishikimin e “një vendimi absurd 12 vite më parë.” Por çfarë e bëri pikërisht këtë moment kaq urgjent, kur non grada e Memës dhe vuajtjet e qytetarëve në kufi kanë ekzistuar prej vitesh?
Përgjigjja mund të gjendet pjesërisht në një hetim të kohëve të fundit të SPAK. Një vilë luksoze që biznesmeni Samir Mane ia shiti gazetarit të njohur Baton Haxhiu për vetëm 80 mijë euro – një e katërta e vlerës së saj reale prej 300 mijë eurosh – zbulon thellësinë e lidhjeve të fshehta mes medias dhe oligarkisë shqiptare.
Presioni financiar është vetëm një pjesë e tablosë. Gazeta Reforma ka dokumentuar se si oligarkët kanë krijuar një sistem të sofistikuar kontrolli mbi median shqiptare përmes shpërndarjes selektive të reklamave – gjaku jetësor financiar i mediave. Mediat që guxojnë të jenë kritike privohen menjëherë nga të ardhurat reklamuese, ndërsa ato “miqësore” shpërblehen me kontrata të majme. Sistemi është aq i sofistikuar sa edhe vetë gazetarët kanë filluar të vetërregullohen, duke u bërë pjesë aktive e një mekanizmi që dikur duhej ta luftonin.
Ndërkohë, gazetarët kritikë përballen me një fushatë të koordinuar sulmesh. Kur Klodiana Lala ngre pyetje të vështira për çështje sensitive, përgjigjet refuzohen sistematikisht. Deputeti Pandeli Majko ka arritur deri aty sa të shtyjë fizikisht gazetarët, ndërsa ministrja Belinda Balluku refuzon vazhdimisht t’u përgjigjet pyetjeve të drejtpërdrejta.
“Zëdhënës partie” – kështu i quan shpesh ministrja Elisa Spiropali gazetarët që bëjnë pyetje të vështira. Ndërkohë, ish-ministri Arben Ahmetaj akuzohet për tallje sistematike ndaj gazetarëve që kërkojnë përgjigje për çështje të ndjeshme ekonomike.
Raporti i fundit i Komisionit Europian për Shqipërinë konfirmon këtë gjendje alarmante. Vetëm gjatë vitit 2023, u regjistruan 73 padi (SLAPP) ndaj gazetarëve – dyfishi i vitit të mëparshëm. 24 gazetarë raportuan kërcënime direkte ndaj sigurisë së tyre.
Situata bëhet edhe më e rëndë në mediat lokale. Gazetarët e rinj dhe ata që punojnë në media lokale janë veçanërisht të cenueshëm ndaj presionit ekonomik dhe kërcënimeve. Oligarkët kanë depërtuar thellë në tregun mediatik lokal, duke blerë dhe kontrolluar zërat kritikë një nga një.
Paradoksi bëhet edhe më i thellë kur sheh se si po zhvillohen ngjarjet e fundit në kufirin grek. Mediat pranë qeverisë, si A2CNN dhe TV Klan, që për vite me radhë kanë heshtur për diskriminimin e qytetarëve të thjeshtë, tani janë mobilizuar në një protestë të koordinuar për të drejtat e gazetarëve.
“Marin Mema nuk ka kryer asnjë krim,” deklaron kryeministri Rama, duke injoruar faktin se as mijëra qytetarët e diskriminuar në kufi nuk kanë kryer ndonjë krim. Por zërat e tyre nuk gjejnë vend në median e kontrolluar nga oligarkët.
Në këtë realitet të ri mediatik shqiptar, e vërteta është bërë një mall luksi që tregtohet në pazarin e interesave të ngushta mes politikës, biznesit dhe mediave të kompromentuara. Ndërsa gazetarë si Ambrozia Meta, Ola Xama, Ardit Hoxha dhe Elton Qyno përballen me sulme të vazhdueshme për punën e tyre investigative, shumica e mediave kanë zgjedhur rrugën e rehatisë – duke u bërë pjesë e sistemit që dikur duhej të kontrollonin.
Ndërsa reformimi i këtyre marrëdhënieve të ndërlikuara duket gjithnjë e më i largët, pyetja mbetet: kush do t’i mbrojë qytetarët kur vetë rojtarët e së vërtetës kanë vendosur të bëhen pjesë e problemit?