Në vitet e fundit, tregu i librit në Shqipëri ka përjetuar zhvillime të ndjeshme, ndonëse përballjet dhe vështirësitë e tij mbeten të dukshme.
Kjo industri është një reflektim i sfidave që ka shoqëria shqiptare në përgjithësi, ndonëse ka shfaqur potencial të jashtëzakonshëm për të kontribuar në rritjen kulturore dhe intelektuale të vendit.
Librat kanë gjithmonë luajtur një rol kyç në formimin e identitetit kulturor të një kombi. Në Shqipëri, pas viteve të komunizmit, kjo industri u rimëkëmb dhe çelësi për këtë rimëkëmbje ishte diversifikimi i botimeve dhe sjellja e autorëve të njohur botërorë në tregun shqiptar.
Megjithatë, me ardhjen e teknologjisë dhe rritjen e aksesit në internet, lexuesit po përballen me një gamë të gjerë të mundësive të tjera për të qasur informacionin dhe kulturën letrare.
Kjo ka sjellë sfida për tregun e librit, duke ulur kërkesën për librat fizikë dhe ndikuar në vlerën e tyre komerciale.
Edhe këtë vit, botuesit ngrenë shqetësimin se duhet të ketë një politikë më të favorshme fiskale për ta, duke marrë shkas nga ajo europiane, që në prodhim taksa është vetëm 5%, ndërsa në Shqipëri shumë më e lartë. Kërkesa për ulje takse është një refren që shtëpitë botuese e përsërisin çdo vit.
Një problematikë tjetër në treg, të cilën e pohojnë njëzëri botuesit, është mungesa e investimit në librari.
Rikthimi pas shumë vitesh i TVSH-së së librit në janar të vitit 2019 dhe së fundi procesi i fiskalizimit që ka përfshirë edhe operatorët e tregut të librit, e kanë vënë në vështirësi të mëtejshme këtë treg.
Fatkeqësisht, sipas botuesve, kjo po nxit informalitetin e tregut të botimeve dhe po penalizon operatorë që punojnë në zbatim të kuadrit ligjor-rregullativ në fuqi.
Një prej vështirësive kryesore që ka përfshirë tregun e librit në Shqipëri është pirateria. Përkundër përpjekjeve të autoriteteve për të luftuar këtë problem, kopjimi i paligjshëm dhe shpërndarja e librit të palicencuar vazhdojnë të pengojnë të ardhurat e autorëve dhe botuesve.
Kjo ndikon drejtpërdrejtë në cilësinë e botimeve dhe mundësinë e financimit të projekteve të reja letrare. Në të njëjtën kohë, normat e përgjegjësisë sociale dhe kulturore nuk janë gjithmonë të përmbushura nga ata që blejnë kopje të paligjshme të librave.
Një tjetër sfidë që ndikon në tregun e librit është niveli i ulët i kulturës së leximit. Për shkak të çështjeve socio-ekonomike dhe arsimit të ulët, leximi nuk është një aktivitet i përhapur në masë.
Kjo shkakton një pasiguri të rritur në shitjet e librave, duke i bërë ato një produkt më pak tërheqës për botuesit dhe autorët.
“Pavarësisht sfidave aktuale, tregu i librit në Shqipëri ka ende potencial të madh për të zhvilluar industrinë letrare dhe për të promovuar kulturën e leximit në shoqërinë shqiptare”, shprehet Petrit Ymeri, drejtues i Shoqatës së Botuesve në Shqipëri.
Një qasje e mundshme, sipas tij, është rritja e përpjekjeve për të edukuar publikun mbi rëndësinë e blerjes së librave të licencuar dhe ndërgjegjësimin rreth dëmeve të piraterisë.
Gjithashtu, promovimi i autorëve të rinj dhe mbështetja e krijimtarisë letrare vendore mund të ndihmojë në diversifikimin e ofertës së librave dhe rritjen e interesit për lexim.
Më tej, botuesit e kontaktuar nga Monitor, shprehen se, teknologjia mund të shërbejë si një mjet për të arritur lexues të rinj dhe për të rritur qasjen në libra.
Platformat e librit elektronik dhe audiolibra mund të jenë një mundësi për të rritur përfshirjen e atyre që preferojnë të lexojnë në mënyra alternative.
Për më tepër, bashkëpunimi me shkolla dhe institucione të tjera arsimore mund të ndihmojë në rritjen e nivelit të arsimit dhe kulturës së leximit.
Shtëpitë botuese vijojnë ‘ankesat’
Në vitin 2023, shtëpitë botuese në Shqipëri përballen me një varg të ndërlikuar të sfidave që kanë ndryshuar mënyrën e tyre të funksionimit dhe kanë ndikuar thellësisht në tregun e librit.
Rritja e konsumit të përmbajtjes digjitale dhe ndryshimet në sjelljet e lexuesve kanë ulur kërkesën për librat fizikë dhe kanë bërë që shtëpitë botuese të përshtaten ndaj një ambienti ku informacioni është shpërndarë gjithandej.
Sipas Arlinda Dudaj, drejtuese e shtëpisë botuese Dudaj, sektori duhet të ketë një përputhje të mprehtë midis botimeve tradicionale dhe formave inovative të prezantimit të tekstit.
“`Ndërkohë që dixhitalizimi ka sjellë efikasitet dhe mundësi të reja në shpërndarjen e librave, ai ka shkaktuar edhe rritje të ndjeshme në pirateri dhe kështu po sfidon të drejtat e autorit dhe të të ardhurave të planifikuara.
Shtëpitë botuese gjithashtu ndihen tërhequr nga konkurrenca e rritur nga platformat e pavarura të botimit dhe vetë botuesit, duke i detyruar ato të zhvillojnë strategji inovative për të bërë librat e tyre të dalin në dukje në një treg të mbushur me një shumëllojshmëri të teksteve dhe autoreve.
Në këtë panoramë të ndryshme, shtëpitë botuese janë duke punuar fort për të gjetur mënyra të krijojnë vlerë shtuar për lexuesit dhe autorët, si dhe për të siguruar që kultura e leximit dhe e librit të ruhet dhe zhvillohet përsëri në një epokë ku informacioni është i lehtësisë së duhur të gjejë dhe konsumojë.”- thotë znj. Dudaj.
Shtrenjtimi i letrës
Rritja e çmimit të letrës në tregun e librit pritet të ketë ndikime të ndjeshme në të gjithë ekosistemin letrar dhe në sjelljen e konsumatorëve. Ky ndryshim do të sjellë pasojat e tij në mënyrë të shtrirë, prekur nga autorët, botuesit, tregtarët e librave, dhe, më e rëndësishmja, vetë lexuesit.
Albert Gjoka, drejtues i platformës “Bukinist” thotë se përmes kësaj rritjeje, autorët do të ndihen të inkurajuar të investojnë më shumë në krijimtarinë e tyre dhe të vazhdojnë të prodhojnë vepra më të thella dhe cilësore.
“Megjithatë, kjo mund të çojë edhe në një numër autorësh që të ndihen të përjashtuar për shkak të vështirësive financiare, ndërsa kriteret e seleksionit të veprave nga ana e botuesve mund të bëhen më rigorozë.
Tregtarët e librave do të hasin sfida të reja për të mbajtur inventarin dhe për të gjetur format e duhura të marketingut për të tërhequr blerësit potencialë.
Në anën tjetër, konsumatorët do të kenë një nevojë më të madhe për të vendosur nëse të investojnë në libra me çmime më të larta, duke sjellë në fokus cilësinë dhe rëndësinë e titujve përpara sasisë së tyre.
Kjo situatë gjithashtu do të përfshijë nevojën për kujdes të veçantë në plane financiare të familjeve dhe konsumatorëve individualë, ndryshime të sjelljes së blerjeve të librit dhe mundësi të reja të konsumit, si përdorimi më i gjerë i bibliotekave dhe platformave të abonimeve të librave.
Në fund të fundit, rritja e çmimit të letrës në tregun e librit do të ndryshojë rrjedhën e shpërndarjes së informacionit dhe kulturës së leximit, duke krijuar një peizazh të ri të sfidave dhe mundësive për të gjithë aktorët e përfshirë në këtë ekosistem letrar.”-thotë z. Gjoka.
Teknologjia, mik apo armik?
Teknologjia ka pasur një ndikim të dukshëm në shitjet e librave fizik, duke sjellë me vete aspekte pozitive dhe negative, që kanë transformuar mënyrën se si lexuesit konsumojnë dhe blejnë libra.
Nga njëra anë, platformat dhe dyqanet online kanë rritur aksesin dhe lehtësinë për të blerë libra nga komoditeti i shtëpisë, duke hapur rrugë për blerje globale dhe shpërndarje të shpejtë.
Kjo rritje e aksesit është ndihmuar nga recensionet dhe rekomandimet e lexuesve, e cila ka nxitur blerjet dhe ndikuar në zgjedhjen e titujve të përshtatshëm për konsumatorët.
Sipas drejtuesve të librarisë “Bookland”, teknologjia ka gjithashtu rritur ndjeshëm mundësitë e shpërndarjes dhe promovimit të librave përmes mediave sociale dhe platformave të tjera dixhitale, duke krijuar një portofol të gjerë të mjetet e marketingut.
Megjithatë, sipas tyre, teknologjia ka sjellë edhe disa sfida dhe aspekte negative për shitjet e librit fizik.
“Një prej tyre është konkurrenca e rritur me librat elektronikë dhe audiolibra.
Këto forma alternative të librit kanë ndikuar në përhapjen e konsumit të përmbajtjes letrare në mënyra të ndryshme, duke bërë që disa lexues të preferojnë formatet dixhitale më të lehta dhe më komode. Kjo ka ndikuar në rënie të shitjeve të librit fizik dhe ka ulur kërkesën për to.
Po ashtu, të rinjtë priren të vendosin një podcast në makinat apo telefonat e tyre kur janë në lëvizje dhe lënë në harresë librin. Duhet kuptuar, libri është kulturë e cila duhet ushqyer që në vegjëli.
Të gjithë ata që nuk e kanë pjesë të rutinës së tyre, do drejtohen gjithnjë e më shumë te alternative të tjera të nxitura nga teknologjia. Sidomos në qoftë se, janë falas…”-thotë librarja Aila Sako.
Në këtë kohë kur teknologjia vazhdon të përparojë me shpejtësi, një sfidë e dytë vjen nga shkurtimi i vëmendjes dhe kohës së lexuesve.
Sipas sociologes Marsida Simo, mediat sociale, lojërat dixhitale dhe përmbajtja e shumëllojshme online kanë bërë që lexuesit të kenë më pak kohë për lexim dhe t’i kushtojnë librit më pak vëmendje.
Sipas saj, kjo ka ndikuar në uljen e kohës që lexohet dhe në shqetësimin se cilësia dhe thellësia e leximit mund të preken si rezultat i shpërndarjes së vëmendjes në shumë kohëra.
Duhet ndryshuar modeli?
Për të ndryshuar modelin e biznesit të shitjes së librave dhe për të arritur një nivel të lartë të suksesit, është e nevojshme të ndiqen strategji të reja dhe të pranohen inovacione që të përshtaten me ndryshimet e kohës dhe kërkesat e lexuesve të sotëm.
Një pjesë e rëndësishme e këtij transformimi është kalimi drejt dixhitalizimit dhe shfrytëzimit të teknologjisë së informacionit.
Loreta Berhami nga shtëpia Botuese Pegi thotë se , platformat dixhitale, përveç dyqaneve fizikë, do të jenë thelbësore për të arritur një audiencë më të gjerë dhe për të përmirësuar eksperiencën e blerjes së librave.
“Një faqe interneti e përdorshme, e rregulluar mirë dhe e orientuar drejt përdoruesit do të ofronte një gamë të gjerë të librave, me vlerësime të klientëve të mëparshëm për të ndihmuar blerësit të zgjedhin titujt e duhur.
Pra shtëpitë botuese të mos presin që çdo gjë të zgjidhet nga libraria apo nga rrjetet sociale. Në këtë model të ri, një fokus i veçantë do të vendosej në ndërtimin e një komuniteti të përdoruesve, në një uebsite të mirëndërtuar.
Përmes lidhjeve me blogerët letrarë, klubet e librit, dhe aktivitete të ndryshme kulturore, do të krijoheshin mjete për të ndihmuar lexuesit të lidhen më ngushtë me botimin dhe të ndajnë përvojat e tyre.
Ky ndërthurje e botimit me komunitetin do të ndihmonte në rritjen e besueshmërisë dhe ndikimit të shtëpive botuese, duke ndihmuar në rritjen e shitjeve dhe përhapjen e fjalës së gojës për librat e tyre.”- thotë znj. Berhami.
Për të rritur ndikimin e këtij modeli të ri, një angazhim i thellë në fushën e marktingut dhe promovimit është i domosdoshëm.
Aureola Buzi, analiste marketingu thotë se, për të arritur këtë qëllim, reklamat dhe strategjitë e marketingut në media sociale do të ndihmonin në rritjen e ndërgjegjësimit të publikut për librin dhe për të ndihmuar në rritjen e shitjeve.
“Duhen konsideruar mjete që të jenë në përputhje me zhvillimin aktual dhe me preferencat e brezave.
Mundësitë për përmbajtje kreative, si ‘trailera’ të librave, siç bëhen për filmat dhe evente promovimi, gjithashtu do të shtonin ndërgjegjësimin dhe kureshtjen e blerësve të mundshëm.”-thotë znj. Buzi.
Megjithatë, sipas botuesve ndryshimi i modelit të biznesit të shitjes së librave duhet të përfshijë dixhitalizimin, por strategjitë e sofistikuara të marketingut sipas tyre janë një kosto ekstra për xhepat e shtëpive botuese, të cilat kanë ngarkesa të mëdha.
Sfidat
Në vitin 2023, të qenit një shtëpi botuese dhe të përfshihesh në biznesin e shitjes së librave mund të përballësh sfida dhe mundësi të ndryshme, ku më kryesoret janë:
1.Konkurrenca dhe Tregu: Tregu i librit është i ndryshueshëm dhe i konkurrueshëm. Konkurrenca vjen jo vetëm nga shtëpitë botuese tradicionale, por edhe nga shitësit e librave online, platformat e librit elektronik dhe ndryshimet e zakoneve të të drejtave të autorit.
Duhet të zhvilloni strategji të forta të marketingut dhe distribucionit për të përballuar konkurrencën.
2.Teknologjia dhe Librat Elektronikë: Rritja e librit elektronik dhe përdorimi i pajisjeve elektronike për lexim kanë ndryshuar mënyrën se si lexuesit blejnë dhe përdorin libra.
Në këtë kohë, do të jetë e rëndësishme të ofroni edhe opsione e-books dhe të keni një prani aktive online për të arritur konsumatorët.
3.Ndikimi i Pandemisë: Pandemia e COVID-19 ka ndikuar thellësisht në mënyrën se si njerëzit blejnë dhe konsumojnë libra. Zinxhiri i furnizimit dhe ngjarjet kulturore kanë qenë të prekura. Është e rëndësishme të ofrohet fleksibilitet dhe aftësi për të përshtatur ndaj kushteve të ndryshme të tregut.
4.Marketing dhe Promovimi: Shtëpitë botuese duhet të krijojnë strategji efektive të marketingut për të promovuar librat e tyre. Përdorimi i mediave sociale, reklamat online, dhe ngjarjet kulturore mund të jenë mënyra efektive për të ndikuar në shitjet.
5.Tendencat e Leximit dhe Përmbajtja: Tendencat e leximit mund të ndryshojnë me kalimin e kohës. Është e rëndësishme të kuptoni interesat dhe preferencat e lexuesve të ndryshëm dhe të siguroni një gamë të përshtatshme të titujve për ta.
6.Ndryshimet Teknologjike dhe Logjistika: Logjistika e distribucionit të librave dhe menaxhimi i zinxhirit të furnizimit mund të ndryshojnë me rritjen e shitjes online dhe automatizimit të disa proceseve./MONITOR
