Ky shkrim është pjesë e një serie që analizon draftin e ri të Kodit Penal të Shqipërisë. Në çdo pjesë, ndalemi tek nenet e ndryshuara që do të ndikojnë jetën tonë... në mënyrën më të keqe të mundshme!
Dënimi me burg duhet të jetë i qartë: bëre krim, mban përgjegjësi. Drafti i ri e mjegullon këtë rregull. Lirimi i parakohshëm zgjerohet, “sjellja e mirë” kthehet në çelës për të dalë më shpejt, ndërsa dënimet alternative shtohen pa garanci të forta kontrolli.
Lirimi me kusht: kur bëhet përjashtimi rregull
- Si ka qenë (Kodi aktual – Neni 64, 65):
“Jo më pak se dy të tretat” e dënimit për dënime deri në 5 vjet; “jo më pak se tre të katërtat” për dënime mbi 5 vjet. Për burgimin e përjetshëm lirimi me kusht nuk lejohet, përveç rasteve të jashtëzakonshme pas të paktën 25 vjetësh (Neni 65). - Si është bërë (Draft-Final-24.07.2025):
Lirimi me kusht ruan pragjet “jo më pak se dy të tretat” dhe “jo më pak se tre të katërtat”. Futet rubrika e re “Lirimi me kusht për shkak të ligjit”: për vepra të lehta, kur kushtet janë plotësuar, i dënuari “përfiton automatikisht” lirimin. Parashikohet edhe “Mundësia e lirimit me kusht për të dënuarin me burgim të përjetshëm” me procedurë të veçantë.
Në letër duket njësoj; në praktikë ndryshon natyra e lirimit. Me “për shkak të ligjit”, lirimi lexohet si e drejtë automatike, jo si përjashtim i arsyetuar nga gjykata. Hapja e derës edhe për dënimin e përjetshëm është kthesë e madhe politike-penale. Reziku: dënimi humb peshë, daljet bëhen të parashikueshme, besimi publik bie.
“Sjellja e mirë”: standard i paqartë që hap dyert
- Si ka qenë (Kodi aktual):
Gjykata sheh sjelljen, punën dhe rrezikshmërinë, por lirimi nuk lidhet me formula të hapura që mund të mbushen me raporte formale. - Si është bërë (Draft-Final-24.07.2025):
Në nenet e “Lirimit me kusht” kërkohet që i dënuari të ketë marrë pjesë në programin e trajtimit, të ketë “ecuri pozitive të sjelljes”, të ketë zëvendësuar dëmin, etj. Raportet i harton Shërbimi i Provës dhe administrata e burgut.
Fraza si “ecuri pozitive e sjelljes” dhe “pjesëmarrje në program” janë të paqarta dhe lehtësisht të manipulueshme. Në mungesë të kritereve të matshme (p.sh., testime të pavarura, punë reale e verifikueshme, dëm i shlyer plotësisht), “sjellja e mirë” rrezikon të bëhet fletëdalje. Edhe për krime me pasoja të rënda, dy-tre raporte “model” mund të mjaftojnë për të dalë shpejt.
Dënimet alternative: shumë korridore, pak kontroll
- Si ka qenë (Kodi aktual – Kreu i masave alternative):
Gjysmëliria, vënia në provë, puna në interes publik, qëndrimi në shtëpi, me kushte dhe mbikëqyrje nga Shërbimi i Provës. - Si është bërë (Draft-Final-24.07.2025):
Futet “Zëvendësimi i dënimit me burgim me pagimin e një shume të hollash në favor të shtetit” për vepra të lehta (me disa përjashtime). Parashikohet “Zëvendësimi i dënimit të shkurtër me burgim me një lloj tjetër dënimi” (provë, punë në komunitet, qëndrim në banesë, gjysmëliri, etj.). Viktima “dëgjohet”, por barra e kontrollit mbetet te Shërbimi i Provës.
Alternativat duhen, por pa kapacitete reale kontrolli (staf, buxhet, monitorim elektronik, raportim publik mbi shkeljet) ato kthehen në rrugë të buta për të shmangur hekurin. “Burgu me pagesë” është sinjal i keq: për disa krime të lehta mund të mjaftojë një pagesë, jo një përgjegjësi e ndjeshme për shkeljen. Pa filtra të qartë për veprat që dëmtojnë rëndë interesin publik (korrupsion, krim i organizuar, dhunë e rëndë), rreziku i abuzimit rritet.
Ç’do të thotë kjo për ne?
Dënimet bëhen më të parashikueshme për autorët dhe më pak bindëse për publikun. Në vend që të rrisë frikën e abuzuesit nga ligji, drafti krijon shtegje daljeje: lirime “automatike”, “sjellje e mirë” pa matje, zëvendësime të burgut me alternativa që shpesh nuk kontrollohen si duhet.
Çfarë duhet ndryshuar, sipas sugjerimit tonë:
Hiqeni “automatizmin” e lirimit: çdo rast të provohet me kritere të matshme dhe prova reale rehabilitimi.
Për burgimin e përjetshëm, nëse lihet derë, të ketë prag shumë të lartë (vite reale, vlerësime të pavarura, dëgjim i viktimave) dhe arsyetim i publikuar.
Forconi Shërbimin e Provës: staf, buxhet, monitorim elektronik, raport mujor publik.
Përjashtime të qarta nga alternativat për veprat që dëmtojnë rëndë sigurinë publike dhe fondet e shtetit.
“Sjellja e mirë” të matet me indikatorë objektivë (punë e kryer, dëm i shlyer, testime të pavarura), jo me raporte të përgjithshme.
A duam dënime me peshë reale, apo dënime që shuhen rrugës? Nëse e pranojmë këtë draft pa garanci, nesër daljet do të shtohen, drejtësia do të dobësohet dhe besimi i qytetarëve do të zbehet edhe më shumë.
Na shkruani mendimin tuaj, çfarë do të përmirësonit dhe cilat nene kërkojnë rishkrim urgjent?
