“Për këtë fytyrën, kam punuar shumë edhe unë, edhe zoti Altin Basha… kemi zgjedhur të jetojmë në këtë vendin e ndyrë, të poshtër dhe mos me vjedh kurrë asnjë cent.” Kështu deklaronte Iliriana Basha, bashkëshortja e drejtorit të Teatrit Kombëtar, kur u përball me akuzat për abuzim me fondet publike. Por realiteti qëndron krejt ndryshe.
Historia e degradimit të Teatrit Kombëtar është një tregim klasik i sistemit korruptiv shqiptar – një kombinim fatal i pushtetit që shkatërron, artistëve që tradhtojnë dhe parave që zhduken në xhepa privatë. Gjithçka nisi me një plan të orkestruar nga Rama dhe Veliaj për të shembur godinën historike të Teatrit, për t’ia dhënë tokën oligarkut të preferuar, Shkëlqim Fusha.
Por sistemi korruptiv ka nevojë për shërbëtorë besnikë. Njerëz që në këmbim të një përfitimi personal, janë gati të shesin jo vetëm dinjitetin e tyre, por edhe të spiunojnë, të tradhtojnë e të përbaltin kolegët. Kjo është historia e patronazhistëve modernë, e atyre që për një post drejtori janë gati të bëhen vegla në duart e pushtetit.
Altin Basha u bë shembulli perfekt i këtij transformimi – nga protestues kundër shembjes në 2018, në korrik të atij viti u shndërrua në një nga tre “artistët” që u takuan me Veliajn për të legjitimuar shkatërrimin. Në maj 2020, vetëm një ditë para se të viheshin minat nën themelet e historisë, ai firmosi peticionin për shembjen e Teatrit. Historia e tij tregon se si njerëzit kthehen në përfitues të sistemit, duke filluar si informatorë dhe duke përfunduar si grabitës të fondeve publike.
Shpërblimi për këtë “besnikëri” nuk vonoi. Në dhjetor 2020 u bë drejtor i Teatrit Eksperimental dhe dy vjet më vonë, më 12 dhjetor 2022, u gradua në krye të Teatrit Kombëtar. Ngjitja e tij në hierarki përshkruan perfekt sistemin e sotëm – sa më shumë tradhtoni, aq më lart ngriheni.
Kjo është mënyra se si pushteti krijon rrjetet e tij të besnikëve në çdo institucion. Njerëz që jo vetëm spiunojnë e raportojnë, por që janë gati të bëhen pjesë e skemave korruptive. Në rastin e Teatrit, Basha e ktheu institucionin në një sipërmarrje private, ku 47% e kalendarit u përdor për prodhime të tij dhe bashkëshortes. Vetëm 23% e kohës iu la trupës së teatrit, atyre artistëve për të cilët qytetarët paguajnë taksa.
Por grabitja ka nevojë për një rrjet besnikësh. Emisioni investigativ “Piranjat” zbuloi skemën e plotë – 12 milionë lekë për kostume në shfaqjen “Vojçek”, ku Iliriana Basha ishte kostumografe. Një pardesy që kushtonte 200 mijë lekë u faturua për 500 mijë. Fustane për aktore me 270 mijë lekë copa. Dhe për të mbyllur rrethin, u punësuan “ekspertë” nga rrethi personal i Bashës – spiunë të vjetër si Ervis Saliasi dhe Benada Shuta – me pagesa marramendëse.
Kjo është fytyra e vërtetë e sistemit – njerëz që fillojnë si spiunë të thjeshtë dhe përfundojnë duke grabitur miliona. Që nga zyrat e ministrive te korridoret e teatrove, nga shkollat te spitalet, kudo ekziston i njëjti rrjet informatorësh dhe përfituesish që mbajnë gjallë sistemin. Ata që dikur spiunonin kolegët për një vend pune, sot vjedhin paratë e taksapaguesve me tendera të fryrë dhe fatura false.
“Rrethi artistik e di mirë se kush jeni ju. Sot u demaskuat si çifti Çaushesku”, shkruan aktorja Delinda Disha. Ndërsa aktori Besmir Bitraku shton: “Turp, zhgënjim, keqardhje. Nëse të ka ngel ndopak dinjitet, jep dorëheqjen.”
Ndërkohë, toka e Teatrit, ajo që duhej të shërbente për kulturën, po përgatitet për kulla. Në maj 2023, pesë ditë para zgjedhjeve, Shkëlqim Fusha mori lejen për të ndërtuar në truallin që dikur ishte pronë e artit. Kështu mbyllet rrethi – nga patronazhistët që spiunojnë, te drejtorët që vjedhin, te oligarkët që përfitojnë.
“Duhet ta dinë të gjithë shqiptarët që është rasti i parë në historinë e njerëzimit kur mazhoranca e majtë, shteti shqiptar, policia shqiptare, Bashkia Tiranë, gangsterët, kriminelët, oligarkët, biznesmenët, duke shkelur kushtetutën, duke ushtruar dhunë, prishin dy teatro kombëtare,” deklaron aktori Neritan Liçaj.
Kjo histori përmbledh përsosmërisht sistemin korruptiv shqiptar – një sistem që funksionon duke kthyer qytetarët kundër njëri-tjetrit. Ku spiunët e dikurshëm bëhen drejtorë vjedhës, ku tradhtarët shpërblehen me poste, ku servilët pasurohen me paratë e publikut. Nga shembja e Teatrit te abuzimi me fondet, nga tradhtia e artistëve te pasurimi i oligarkëve, çdo hallkë e zinxhirit të korrupsionit është e lidhur me tjetrën përmes një rrjeti të tërë njerëzish që kanë shitur shpirtin për përfitime personale.
“Tërmeti po nxjerr minjtë nga vrimat,” shkruan Adriana Kalaja, duke njoftuar një kallëzim të ri në SPAK. Por a do të ketë drejtësi për këtë grabitje të dyfishtë – të kulturës dhe të parasë publike? Historia na mëson se në Shqipëri, sa kohë që ka njerëz gati të tradhtojnë për një përfitim personal, perdet e teatrit të korrupsionit do të mbeten të hapura.
/gazetareforma.com
