5 Maji shënon një nga datat më rëndësishme në kalendarin historik të Shqipërisë. Kjo ditë është e dedikuar përkujtimit të Dëshmorëve të Kombit, grave e burrave që sakrifikuan jetën për lirinë, pavarësinë, demokracinë dhe dinjitetin e shqiptarëve.
Kjo ditë lidhet historikisht me 5 majin e vitit 1942, kur u vra Qemal Stafa, një nga figurat më të rëndësishme të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare.
Veprimtaria dhe qëndresa e tij e kthyen në një simbol të kësaj lufte, duke e shndërruar 5 Majin në datën zyrtare të nderimit të dëshmorëve.
Përkujtimi i kësaj date përfshin emra nga të gjitha periudhat historike që nga Rilindja Kombëtare, luftërat për pavarësi, periudha e Luftës Antifashiste, e deri te vitet e turbullta të tranzicionit dhe lufta për çlirimin e Kosovës.
Kjo ditë është shenjë mirënjohjeje për të gjithë ata që u flijuan për idealet më të larta njerëzore dhe kombëtare.
Pas shpalljes së Pavarësisë në vitin 1912 dhe deri në fund të Luftës së Dytë Botërore, shteti shqiptar nuk kishte një kuadër ligjor që rregullonte statusin e dëshmorëve.
Përpjekjet e para për një vlerësim institucional të tyre nisën gjatë Luftës Nacionalçlirimtare dhe u konkretizuan më 28 gusht 1945 me miratimin e ligjit nr. 109 nga Këshilli Antifashist Nacionalçlirimtar, i cili parashikonte shpërblime për familjet e dëshmorëve dhe invalidëve të luftës.
Në vitet ’60, ky status u zgjerua dhe u përcaktua termi “Dëshmor i Atdheut”. U krijuan Varrezat e Dëshmorëve në çdo rreth të vendit, ndërsa në Tiranë u ndërtua kompleksi qendror me monumentin simbolik “Nënë Shqipëri”.
Pas ndërrimit të sistemit në vitet 1992–1993, pati ndryshime edhe në legjislacionin për dëshmorët. Një ligj më i plotë u miratua më 27 prill 2000 (Ligji nr. 8607), duke përfshirë dëshmorët e të gjitha periudhave historike, përfshi ata të rënë gjatë trazirave të viteve 1997–1999 si dhe në Luftën Çlirimtare të Kosovës.
Çdo vit, më 5 Maj, organizatat e shoqërisë civile dhe familjarët e dëshmorëve organizojnë aktivitete përkujtimore në të gjithë vendin, duke mbajtur gjallë kujtimin dhe nderimin për ata që dhanë gjithçka për Shqipërinë.